4 Ocak 2013 Cuma

10. Sınıf Dil ve Anlatım Kitabı Cevapları - Zambak Yay. Sayfa 139-145

1. Öğretici Anlatım - Zarf (Belirteç)

Hazırlık    

Aşağıdaki dizelerde bulunan boşluklara kutucuklardaki kelimelerden uygun olanlarını yerleştiri niz.
CEVAP:
Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden.
Geceleyin bir ses böler uykumu
Her gün bir ayaz eser puslu tepelerden
Nasıl yürüsem bu yolları bilemiyorum
Geri geliyor düşmana attığım her kurşun
Daha çok seviyorum denizi, en çok da seni
Beri gel serseri yol.

Bu kelimelerin dizelerde nasıl bir anlamda ve işlevde kullanıldığını tartışınız. Sonuçları defterinize yazınız.
CEVAP:
Bu kelimeler; fiilleri ve fiilimsileri “zaman, miktar, durum, soru ve yer-yön bakımından” anlamca belirtme, yani sınırlandırma işlevinde kullanılmıştır.

Metin İnceleme
  1. Her yazının öğretmek, açıklamak, düşündürmek, eğlendirmek, duygulandırmak, heyecanlan dırmak gibi bir yazılış amacı vardır. Buna göre yukarıdaki metinlerin yazılış amacı nedir? Bunu nereden anlıyorsunuz?
CEVAP:
Bu metinlerin amacı öğretmek, aydınlatmak, bilgi vermektir.

  1. Bu tür yazıları hangi amaçla okuyorsunuz?

    CEVAP:
Bu tür metinleri bilgiye ulaşmak, öğrenmek, aydınlanmak amacıyla okuyoruz.

  1. Metinlerde cümleler arasında bir bütünlük var mı, yoksa metinler birbirinden kopuk cümlelerden mi oluşuyor? Bütünlük varsa hangi unsurlarla sağlanmıştır?
    CEVAP:
Metinlerde cümleler arasında kesinlikle bir bütünlük vardır. Bu bütünlük, bilginin hem anlam hem de yapı bakımından birbiriyle uyumlu olarak kullanılmasıyla sağlanmıştır.  Bu tür metinlerde bütünlük, aşağıdaki unsurlarla da sağlanmaktadır:
  • İfadenin hiçbir engele uğramadan akıp gitmesi
  • Gereksiz söz tekrarlarının yapılmaması
  • Ses akışını bozan, söylenmesi güç seslere ve kelimelere yer verilmemesi
  • Dil ve ifadenin sade, gösterişsiz ve pürüzsüz olması
  • Düşünce ve duyguların kısa ve kesin ifadelerle dile getirilmesi

  1. Bu metinlerde dil hangi işlevde kullanılmıştır?

    CEVAP:
Bu metinlerde dil, göndergesel işlevde kullanılmıştır. Kimya ile ilgili metinde ise göndergesel işlevle birlikte alıcıyı harekete geçirme işlevi de kullanılmıştır.
  1. Zarflar; cümledeki yargıyı durum, yer-yön, miktar, soru yönlerinden tamamlayan kelimelerdir. Metindeki altı çizili kelimeler yargıyı hangi yönden tamamlıyor? Niçin?

CEVAP:
Çok: MİKTAR yönüyle tamamlıyor.
Bir gün: ZAMAN yönüyle tamamlıyor.
Şöyle: DURUM yönüyle tamamlıyor.
Hemen: ZAMAN yönüyle tamamlıyor.
On dakika sonra: ZAMAN yönüyle tamamlıyor.
Hemen: ZAMAN yönüyle tamamlıyor.
Bir daha: DURUM yönüyle tamamlıyor.
Böyle: DURUM yönüyle tamamlıyor.
Dedikten sonra: ZAMAN yönüyle tamamlıyor.
Hemen: ZAMAN yönüyle tamamlıyor.
Yönelip: DURUM yönüyle tamamlıyor.
Gerçekten: DURUM yönüyle tamamlıyor.
On dakika sonra: ZAMAN yönüyle tamamlıyor.
Söz verdiği gibi: DURUM yönüyle tamamlıyor.
Önden: DURUM yönüyle tamamlıyor.

  1. Bu tür kelimelere ne ad verildiğini ve bunların metindeki işlevlerini belirtiniz.

    CEVAP:
Çok: MİKTAR ZARFI
Bir gün: ZAMAN ZARFI
Şöyle: DURUM ZARFI
Hemen: ZAMAN ZARFI
On dakika sonra: ZAMAN ZARFI
Hemen: ZAMAN ZARFI
Bir daha: DURUM ZARFI
Böyle: DURUM ZARFI
Dedikten sonra: ZAMAN ZARFI
Hemen: ZAMAN ZARFI
Yönelip: DURUM ZARFI
Gerçekten: DURUM ZARFI
On dakika sonra: ZAMAN ZARFI
Söz verdiği gibi: DURUM ZARFI
Önden: DURUM ZARFI
   
  1. “Ne zaman” sorusunun karşılığı olan kelimeleri bulunuz. Bunların metindeki işlevini söyleyiniz.

CEVAP:
“Ne zaman” sorusunun karşılığı olan kelimeler: “Bir gün, hemen, on dakika sonra, dedikten sonra.”
Bu kelimelerin işlevi “zaman zarfı” olmasıdır.

  1. “Nasıl” sorusunun karşılığı olan kelimeleri bulunuz. Bunların metindeki işlevini açıklayınız.

CEVAP:
“Nasıl” sorusunun karşılığı olan kelimeler: “şöyle, bir daha, böyle, yönelip, gerçekten, söz verdiği gibi, önden.”
Bu kelimelerin işlevi “durum zarfı” olmasıdır.

  1. “Ne kadar” sorusunun karşılığı olan kelimeleri bulunuz. Bunların metindeki işlevini belirtiniz.

CEVAP:
“Ne kadar” sorusunun karşılığı olan kelime: “çok”
Bu kelimenin işlevi “durum zarfı” olmasıdır.

  1. Okuduğunuz metinlerin ortak özelliklerini belirtiniz.

    CEVAP:
    Öğretici metinlerin ortak özellikleri şunlardır:
  • Açıklama, aydınlatma, bilgi verme amaçlarıyla yazılır.
  • Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır.
  • Öğretici metnin anlaşılması ve yorumlanması için okuyucunun verilen bilgiyi kavrayabilecek birikime sahip olması gerekir.
  • Söz sanatlarına, kelimelerin mecaz anlamlarına yer verilmez.
  • Verilen bilgiler örneklerle ve tanımlarla pekiştirilir.
  • Daha çok nesnel cümleler kullanılır.
  • İfade hiçbir engele uğramadan akıp gider.
  • Gereksiz söz tekrarı yapılmaz.
  • Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur.
  • Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür.
  • Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir.
  • Bu anlatım türü daha çok ansiklopedilerde ve ders kitaplarında kullanılır.
  • Tarihi metinler, Felsefi metinler, Bilimsel metinler gibi bölümleri vardır.


Anlama ve Yorumlama

2.etkinlik
Öğretici anlatım metotlarıyla kaleme alınmış olan yazılar, işlenen konuların özelliklerine göre başlıca dört çeşide ayrılır. Öğretici anlatımın çeşitlerini yukarıdaki kutucuklardan seçerek aşağıda boş bırakılan yerlere yazınız.

1.    Bir şeyin nasıl yapıldığı: Bu çeşit yazılara, en basit bir eşyanın, örneğin bir küreğin nasıl yapıldığın dan, birçok aletten ibaret bir makinenin nasıl yapıldığına kadar, bütün eşyanın yapılışı konu edi lebilir. Bunların nasıl kullanıldığından, yaptıkları işlerden de söz edilir. İnsanların yaptıkları işler, ör neğin yüzme, futbol, balık avı, çamaşır yıkama vb. işler de bu konulara girer.
2. Bir şeyin meydana gelişi ve kuruluşu: Bu türe giren konular çok çeşitlidir: insanların, bitkilerin vb. şeylerin mey dana gelişi, bir şehrin kuruluşu, her sahadaki topluluklar ve kuruluşlar bu gruba girer.
3.    Bir düşünce veya kavramın anlatılması: Öğretici anlatımın bu türünde ahlak, demokrasi, hürriyet, namus, üstün lük, idealizm, hak, eşitlik vb. konular işlenir. Yani bu gruba girenler sosyoloji veya felsefe ile ilgili konulardır.
4. Karakterlerin canlandırılması    : Bu tür öğretici yazılarda ferdin veya bir topluluğun karakteri kısaca anlatı lır; hâl ve hareketleriyle değil psikolojik durumları canlandırılarak açıklama yapılır ve geniş ölçüde çözümleme unsurunu içine alır.

3.etkinlik
Aşağıdaki metinde boş bırakılan yerlere uygun zarflar yerleştiriniz.
Ümitli Kurbağa
Bir kurbağa sürüsü ormanda yürürken içlerinden ikisi bir çukura düştü. Diğer bütün kurbağalar çu kurun etrafında toplandı. Çukur bir hayli derindi ve arkadaşlarının zıplayıp dışarı çık ması mümkün gözükmüyordu.
Yukarıdaki kurbağalar, boşuna çabalamamalarını söylediler arkadaşlarına:
"Çukur çok derin dışarı çıkmanız imkânsız." Ancak çukura düşen kurbağalar onların söy lediklerine aldırmayıp çukurdan çıkmak için mücadeleye devam ettiler.
Yukarıdakiler ise hâlâ boşuna çırpınıp durmamalarını, ölümün onlar için kurtuluş olduğunu söylüyorlardı.
Sonunda kurbağalardan biri söylenenlerden etkilendi ve mücadeleyi bıraktı. Diğeri ise çabalamaya devam etti.
Yukarıdakiler de çırpınıp durarak
daha çok acı çekti ğini söylemeyi sürdürdüler. Ne var ki çukurdaki kurbağa son bir hamle daha yaptı, bu kez daha yükseğe sıç ramayı başardı ve çukurdan çıktı. Çünkü bu kurbağa sa ğırdı. O yüzden, arkadaşlarının ümit kırıcı sözlerine kulak asmamıştı.
Paul ESTRİDGE (Pol Estric)

6.etkinlik           
Aşağıdaki boş bırakılan yerleri, örnek cümlelerden hareketle yukarıdaki zarf çeşitleriyle doldurunuz.
  1. "Hafta sonlarını çok güzel değerlendiriyor." cümlesinde olduğu gibi fiillere "nasıl" ve benzeri so rular sorulduğunda cevap olan kelimeler     Niteleme (Durum)zarflarıdır. Bu zarflar eylemin nasıl ve ne şekilde yapıl dığını ifade eder.
  2. "Deneme sınavına yarın gireceğiz." cümlesinde olduğu gibi fiillere "ne zaman" sorusunu sordu ğumuzda aldığımız cevaplar     Zaman zarflarını oluşturur. Bunlar, fiillerin anlamlarını zaman bakımından belirten zarflardır.
  3. "Kardeşin az önce koşarak aşağı indi." cümlesinde olduğu gibi fiillere sorulan "nereye" sorusu nun cevabı olan kelimeler Yer-Yön zarfıdır. Bunlar, eylemlerin yapılış yönünü belirleyen zarflardır.
  4. "Sınıfımıza yeni gelen öğrenci çok konuşuyor." cümlesinde olduğu gibi fiilleri, nicelik yani miktar yönüyle sınırlayan veya kuvvetlendiren kelimeler Miktar zarfıdır.
  5. "Derslerinize nasıl çalışıyorsunuz?" cümlesinde olduğu gibi fiilleri soru yoluyla belirleyen ve diğer zarf çeşitlerini bulmaya yarayan soru kelimeleri Soru    zarfıdır.

7.etkinlik
Aşağıdaki metinde altı çizili kısımlar ile renkli yazılmış olan kısımlar arasındaki en önemli fark nedir?
CEVAP:
Renkli yazılmış olan sözcükler isimleri nitelemekte ve belirtmektedir; altı çizili sözcükler ise fiilleri belirtir.  

Bu kelimelerin metindeki görev ve anlamlarını belirtiniz.
CEVAP:
Renkli yazılmış olan kelimelerin metindeki görevleri sıfat; altı çizili sözcüklerin görevleri ise zarftır.



Ölçme ve Değerlendirme
A.    Aşağıdaki öğretici anlatımla İlgili yargılan doğru-yanlış (D/Y) şeklinde değerlendiriniz.
(D) En çok kullanılan anlatım türlerinden biri olan öğretici anlatımın amacı, sözlü veya yazılı olsun anlaşılması güç şeyler hakkında bilgi vermektir.
(D)  Öğretici metinlerin amaçlarından biri de okuyanları veya dinleyenleri o konuda aydınlatmaktır.
(Y)  Öğretici metinler okuyanlara veya dinleyenlere estetik zevk ve heyecan kazandırır.
(Y)  Öğretici metinlerde yazarlar kendi düşüncesini karşı tarafa empoze etmeye çalışırlar.
(D)  Bu metinler açıklama, aydınlatma, bilgi verme amaçlarıyla yazılır.
(Y)  Öğretici metinlerde sık sık söz sanatlarına başvurulur.
(D)  Dilin bünyesine mal olmamış yan anlam ifade eden kelime ve kelime gruplarına yer verilmez.
(Y) Öğretici metinlerin anlaşılması ve yorumlanması için okuyucunun belli bir birikime sahip olma sı gerekmez.
(D) Bu metinler açıklama, aydınlatma, bilgi verme amaçlarıyla yazıldığı için çeşitli düşünceler ara sındaki bağlılığa, paragrafların birbirine bağlanmasına, geçiş cümle veya paragraflarına çok dikkat edilir.
(Y) Bu metinlerde mümkün olduğu kadar çok ayrıntı ve yan bilgiye yer vermek gerekir. Örneğin; şeker üretiminden söz edilirken ülkemizdeki ve dünyadaki tüm şeker fabrikalarından veya bun ların tarihçesinden bahsedersek okuyucu bizim ne kadar kültürlü olduğumuzu anlar.
(Y)  Yazarlar bu tür metinlere özellikle edebî bir değer katmak için çalışırlar.
(D)  Bu metinlerde mümkün olduğunca öznellikten, yorum yapmaktan kaçınılmalıdır.
(D)  Okuyucular bu tür metinleri bilgi edinmek, öğrenmek, aydınlanmak amacıyla okurlar.
(Y)  Bu metinler okuyucuya edebî bir zevk ve heyecan verir.

B.    Aşağıda boş bırakılan yerleri uygun sözcüklerle doldurunuz.
Fiilleri, fiilimsileri, sıfatları ve görevce kendine benzeyen kelimeleri çeşitli yönlerden niteleyen ve fiil lerin anlamlarını kuvvetlendiren kelimelere zarf denir.
Görevleri bakımından zarflar beşe ayrılır: zaman, durum, miktar, soru ve yer-yön zarfları.

C. Aşağıdaki çoktan seçmeli sorulan cevaplayınız.
1.     Öğretici anlatımla oluşturulmuş metinleri an lamak; "öğrenmek" ve "kavramak" aynı anla ma gelmektedir. Öğrenmekte başarı, anla manın tam olmasına bağlıdır. Anlama ve öğ renmenin gerçekleşebilmesi için "duyma, görme, deneme, okuma" eylemleriyle dışarı dan gelen etkilerin, izlerin zihnimizde değişik bütünler oluşturması ve özümüzle birleştiril mesi gerekir. İçimizde duyduğumuz, zihni mizde birleştirdiğimiz, iyice kavradığımız, başka deyişle anlayıp öğrendiğimiz bilgiler, düşünceler, duygular, olaylar "anladıklarımız"dır. Özüne inerek en iyi, en doğru, en açık, en kısa anlatabildiklerimiz "tam" anlayabildiklerimiz olacaktır.
Bu parçada öğretici anlatımla ilgili olarak verilmek istenen en kapsamlı yargı aşağıdakilerden hangisidir?
  1. İnsan ancak anladığını öğrenebilir ve öğ rendiğini anlatabilir.
  1. Öğrenmenin yaşı ve zamanı yoktur.
  1. Tam anlaşılmamış olan konular "duyma, görme, deneme, okuma" gibi yöntemler le tekrar ele alınmalıdır.
  2. Öğrenmekte başarılı olmak için, okunan ya da dinlenen öğretici metinlerin dilinin yabancı kelimelerden arındırılması gerekir.
E)    Dışarıdan gelen etkiler ve izler zihnimizle birleşirse öğrenme gerçekleşmiş demektir.

2.     I. Futbolun kuralları ve nasıl oynandığı hak kında bilgi verilmesi
  1. Bir spor kulübünün nasıl kurulduğunun anlatılması
  2. Tarhana çorbasının nasıl pişirildiğinin tarif edilmesi
  1. Geyik avlama ile ilgili teknik bilgilerin veril mesi
  2. İnsanların başından geçen olayların hikâye edilerek anlatılması

Yukarıda verilenlerden hangisi öğretici an latımın özellikleri kullanılarak oluşturulamaz?

    A)I.    B)II.        C)III.        D)IV.        E)V.

3.    Öğretici anlatımla oluşturulan metnin kolayca ve doğru anlaşılır olması gerekir. Amaç anla şılabilecek, başka anlamlara çekilemeyecek biçimde ortaya konulmalıdır. Anlatan neyi an latmak ve öğretmek istiyorsa dinleyen ya da okuyan onu aynen öyle anlayabiliyorsa öğren mek ve öğretmek için gerekli olan açıklık ger çekleşmiş olur. Açıklıkta "anlaşma" vardır; an laşma yoksa anlatım açık değil "kapalı" yapıl mış ve öğretici anlatımın "açıklık" kuralına ters düşülmüş olur.
Bu parçadan öğretici anlatımla ilgili aşağı daki yargılardan hangisi çıkarılamaz?
  1. Öğretici anlatımda, anlatılanların anlaşılır olması gerekir.
  2. Öğretici anlatımda, anlatan ile dinleyen ya da okuyan arasında anlaşma önemlidir.
  3. Öğretici anlatımda önemli olan, dinleyici ya da okuyucunun o konu hakkındaki ön hazırlığıdır.
  4. Anlatılanlar başka anlamlara çekilmeye cek bir biçimde okuyucu ya da dinleyiciye sunulmalıdır.
E)    Kapalı olan metinler, öğretici anlatımda "açıklık" ilkesine uyulmadan hazırlanmış
demektir.

4.    Öğretici anlatım ile ilgili aşağıdaki bilgiler den hangisi yanlıştır?
  1. Öğretici metinler farklı yorumlara açık ol mamalıdır.
  2. Öğretici metinlerde söz sanatlarına, dilin bünyesine mal olmamış yan anlam taşı yan kelime ve söz gruplarına yer verilmez.
  3. Bu metinler açıklama, aydınlatma, bilgi verme amaçlarıyla yazılır.
  4. Öğretici metinlerin açık, duru ve anlaşılır olması gerekir.

E)    Bu metinlerde mümkün olduğu kadar çok ayrıntı ve yan bilgiye yer vermek gerekir.

5.    Aşağıdakilerden hangisi öğretici yazıların düzenleniş amaçlarından biri değildir?
  1. Bir şeyin nasıl yapıldığını anlatmak
  2. Bir şeyin meydana gelişini ve kuruluşunu anlatmak
  3. Bir düşünce veya kavramı anlatmak
  4. Bir karakteri canlandırmak
  5. Bir konuyu delillerle kanıtlamak

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Not: Yalnızca bu blogun üyesi yorum gönderebilir.