9.Sınıf Edebiyat Türk Edebiyatı Kitabı 2.Ünite:Şiirde Ahnek (Sayfa 45,46,47,48)

9.Sınıf Edebiyat Kitabı 

2.Ünite:Şiirde Ahnek (Sayfa 45,46,47,48)

 

b. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim)

HAZIRLIK

Çanakkale’de Mecidiye Tabyası’nda bulunan, 276 kilogramlık top mermisini tek başına topun namlusuna yerleştirip “Ocean (Oşın)” adlı İngilizlerin en büyük zırhlısını batıran Çanakkale Savaşı kahramanı Topçu Seyit Onbaşı’nın eski heykeli artık Ankara’da.

Yerinden alınması ve yerine konulan yeni heykelin beğenilmemesi nedeniyle heykeltıraşlar arasında tartışmalara neden olan heykel, artık Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğünün bahçesinde sergileniyor.

Basından, 17 Haziran 2006

Çanakkale içinde aynalı çarşı,

Ana ben gidiyom düşmana karşı,

Ah gençliğim eyvah!

Çanakkale içinde bir uzun servi,

Kimimiz nişanlı kimimiz evli.

Ah gençliğim eyvah!

Anonim

1.Yukarıdaki metinleri okuyunuz. Metinlerden hangisini daha ahenkli okudunuz? Sizce bu ahengi sağlayan nedir?

1. Şiirin okunuşu daha ahenklidir. Şiirin ahenk unsurları bunu etkili kılmaktadır.

2. Yukarıdaki türküyü düz yazı olarak yazınız. Yazdığınız metinle bu türkünün birbirinden farklı yönlerini açıklayınız.

2. Şiirin düzyazıya çevirirsek ahenk ve ses akışlarını  kaybeder. Farkı ise düzyazıda ahenk unsurları (kafiye, redif,  ölçü, ses akışı, ) yoktur şiirde vardır.

İNCELEME

1. metin

MİLLET ŞARKISI

1. Sınıfınızdan iki arkadaşınızı seçiniz. Bu arkadaşlarınızdan biri yukarıdaki şiiri düz yazı gibi diğeri ise şiir gibi okusun. Metni şiir ve düz yazı gibi okuyan arkadaşlarınızın çıkardıkları seslerin aynı olup olmadığını tartışınız. Tartışmanız sonucu oluşan ortak görüşü tahtaya yazınız.

1. Şiiri etkili kılan okunuşu ve anlamındaki duygunun verilmesidir. Çıkan sesler aynı olabilir ama etki aynı olmaz.

2. metin

TÜRKÜ

2. “Millet Şarkısı” ve “Türkü” adlı metinlerde ahengi sağlayan ses, hece, kelime ve dizeler var mıdır? İnceleyiniz. Bu iki şiirin söyleyişleri (coşkulu, hüzünlü, sevinçli vb.) aynı mıdır? Belirleyiniz.

2. Her iki metinde ahenk unsurlar vardır ama her iki şiirinde okunuşları birbirinden faklıdır. 1. Şiir coşkulu 2. Şiir ise hüzünlü okunuşa sahiptir.

3. Türkü’nün birinci bölümü (bend) ve ikinci bölümündeki (kavuştak) dizelerin ses özellikleri, ölçüsü ve durakları niçin farklı oluşturulmuştur? Açıklayınız.

3. Türküler müzik eşliğinde söylenir . Kavuştak ve bend olmak üzere iki bölümden oluşurlar. Bu iki bölümünde ezgi ve söylenişleri birbirinden faklıdır.

3. metin

GAZEL

4. Ahmet Paşa’ya ait şiirin ilk beytini sesinize robot sesi tonu vererek okuyunuz. Daha sonra da sesinize duygu tonu katarak okuyunuz. Bu iki okuma arasındaki farklılığın nedenini belirtiniz.

4. Ritim, ahenk ve ses özelliklerini kaybeder.

4. metin

SALKIM SÖĞÜT

5. Sınıfınızda üç gruba ayrılınız. Grubun ilkiyle türküyü, ikincisiyle Ahmet Paşa’nın şiirini, üçüncüsüyle “Salkım Söğüt” adlı metni; dizelerindeki ses özellikleri, duraklarının düzenli verilmesi ve şiir vezinlerinden dolayı bir ritim farklılığı olup olmadığı ölçütleriyle inceleyiniz. Bulduğunuz sonucu sınıfınıza açıklayınız.

5.            Türkü: Hece ölçüsü kullanılmış

Ahmet Paşanın şiiri: Aruz ölçüsü kullanılmış

Salkım Söğüt: Serbest tarzda yazılmıştır.

Her şiirin ölçüsü ne olursa olsun farklı bir okunuşa ve ses özelliğine sahiptir.

6. İncelediğiniz metinlerin hangi şiir ölçüleri kullanılarak oluşturulduğunu belirtiniz. İlk metnin ölçüsü diğer metinlerden hangisine benziyor? Bulunuz.

6. Türkü ve Ahmet Paşa’nın şiirleri ölçülü tarzda yazılmıştır. Salkım Söğüt şiiri diğerlerinden faklıdır.

7. İkinci metnin ilk bendinin kafiye düzeni aşağıda verilmiştir. Siz de kavuştak bölümünün kafiye düzenini bulunuz.

7.            Dağlar duman oldu         

Çayır çemen oldu

Ben yâri görmedim

Hâlim yaman oldu

Oldu sözcükleri redif,   -n sesi ise yarım kafiyedir.

8.            “Bu gamze değil belâdır ey dost

Bu hande değil cefâdır ey dost” beytinde ve

“Atlılar atlılar kızıl atlılar,

Atları rüzgâr kanatlılar!

Atları rüzgâr kanat…

Atları rüzgâr…

Atları…

At…

Rüzgâr kanatlı atlılar gibi geçti hayat!”

bendinde söyleyiş farklılığı var mıdır? Her iki şiirde de kafiye ve redif bulunuyor mu? Bu şiirlerden hangisini dize ortasından bölerseniz bir dörtlük kafiyesi bulursunuz? Bu şiirlerin hangisinde sesli (asonans) ve sessiz (aliterasyon) harflerin tekrarından doğan bir ahenk kullanılmıştır?

8.  Söyleyiş farklılığı vardır. Bu şiir serbest nazımla yazıldığı için diğerlerinden farklıdır.

9. Örnek metinlerin birincisi Servetifünun Edebiyatı, üçüncüsü Divan Edebiyatı, dördüncüsü Cumhuriyet Dönemi Edebiyatına ait edebî ürünlerdir. İkinci metin anonim olduğu için hangi edebî dönemde oluşturulduğu kesin olarak söylenemez. Bu dört şiirin hepsinde de kendine ve dönemlerine özgü bir ses ve ritim anlayışı mevcuttur. İncelenen bu şiirlerde hangi ses ve ritim unsurları vardır? Aşağıya maddeleyerek yazınız (Soruyu cevaplandırırken farklı edebî dönemlerde oluşan ses ve ritim özellikleri hakkında yaptığınız araştırmadan edindiğiniz bilgileri de kullanınız.).

9. Kısaca söylemek gerekirse  birinci  ve üçüncü şiir aruzla yazılmıştır. Aruz ölçüsü ile müzik iç içe geçmiştir. Burda kafiye ve rediflerin kullanılması ahenk sağlamıştır. Diğer şiirde serbest nazım yazılmıştır fakat burda da ses özellikleriyle şekil özelliklerinin iç içe kullanılması şiiri etkili kılmıştır. (Şiirin şekline bakıldığında her dizede sözcük sayısı azalmaktadır. Şair atlıların yanından ayrılması ile çıkardıkları sesin ufukta kaybolmasını vermeye çalışmışlardır.)

YORUMLAMA – GÜNCELLEME

1. “Millet Şarkısı” adlı metinde, “millet, hak, yaşa, var ol” gibi kelimelerin kullanılması hem bir ahenk özelliği oluşturuyor hem de şiirde coşkulu bir söyleyiş sağlıyor. Sizce şair niçin böyle bir ahenk unsuru oluşturmuştur? Açıklayınız.

1. Duygu ile betimlemeyi yan yana vermeye çalışmıştır.

2. İncelenen türküde anlam bent bölümünde mi, kavuştak bölümünde mi ortaya çıkmaktadır? Şiirin biçim özelliğindeki farklılık, ahengi hangi yönlerden zenginleştirilmiştir? Günümüzdeki pop şarkılarında, türkülerdeki ahengin aynısı mevcut mudur? Tartışınız. Tartışmanın sonucu oluşan görüşleri tahtaya yazınız.

2.Kavuştak bölümünde verilmiştir. Müzik ile zenginleştirilmiştir. Ahengi müzik desteklemiştir. Pop şarkılarının sözlerindeki saçmalıkları müzik gidermektedir.

DEĞERLENDİRME

1. Şiirde ritim hangi unsurlarla sağlanır?

1. Kafiye, redif, ölçü, uyak düzeni, duraklar, vezin, ses akışları, iç kafiye…

2. Bir şiirde ahenk unsurları belirlenirken aşağıdakilerin hangisi aranmaz?

A. Söyleyiş özelliği

B. Ölçü

C. Şiirin yazıldığı sosyal dönem

D. Kafiye

E. Aliterasyon

CEVAP:C

3. Aşağıda adları yazılı olan edebî türlerin hangisinde ritim olur?

A. Masal

B. Deneme

C. Halk şiiri

D. Roman

E. Halk hikâyesi

CEVAP:C

4. Aşağıdaki cümleleri okuyunuz. Doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazınız.

( D ) Şiirdeki ritmi şiir ölçüsü hissettirebilir.

( Y  ) Ölçüsüz şiirlerde ahenk yoktur.

( Y ) Aliterasyon, asonans, iç kafiye, redif, kafiye gibi ses benzerlikleri, şiirin söyleyişindeki duyguyu etkilemez.

( Y ) Aruz ölçüsüyle yazılan şiirlerdeki ahenk anlayışı, hece ölçüsüyle yazılan şiirlerle aynıdır.

5. Aşağıdaki cümleleri, ahenk konusunda öğrendiğiniz bilgilere göre tamamlayınız.

Her edebî ESER  kendine özgü bir SES ve AHENK anlayışı vardır.

Şiirde ÖLÇÜ ve UYAK ahenk unsurudur.

6. Aşağıdaki dörtlükte ahenk hangi ögelerle sağlanmıştır?

Gönül yaylasının yavru maralı

Dağlardan taşlardan sakın ha sakın!

Dumanlı, rüzgârlı, karlı, boralı

Amansız kışlardan sakın ha sakın!

Abdurrahim KARAKOÇ

Dörtlükte ahenk kafiye ve rediflerle, ses ve kelime tekrarlarıyla, aliterasyon ve asonasla ve 11’li hece ölçüsüyle sağlanmıştır.