9.Sınıf Dil ve Anlatım Kitabı 4.Ünite:Kelimede Anlam (Sayfa:84,85,86,87)

9.Sınıf Dil ve Anlatım Kitabı 4.Ünite:Kelimede Anlam (Sayfa:84,85,86,87)

B. KELİMEDE ANLAM
1. KELİMEDE ANLAM VE KAVRAM
1. “Gözlerinden yaşlar boşalan bir kişinin” bu davranışı kaç farklı şekilde algılanabilir?
1. Sevinçten,  üzüntüden  veya  stresten de olabilir.
2. Yandaki cümlede “iyi, kötü, fena” kelimelerinin tercih edilmesiyle cüm­lenin anlamında ne gibi bir durum ortaya çıkar?
2. Kullanılan kelimeler farklı olsa da cümle içinde anlatılmak istenilen kavram aynıdır. Aynı durum anlatılmak istenmiştir.

3. Türkçedeki “yüksük” kelimesinin Almancada “parmak şapkası” anlamına gelen “fingerhut” şeklinde, “nasır” kelimesinin Almancada “tavuk gözü” anlamına gelen “hühnerauge” şeklinde, “gonca, sivilce ve düğme” kelimelerinin Fransızcada “atmak, kovmak” anlamına gelen “houton” şeklinde olması anlam-varlık ilişkisi hakkın­da neler düşündürür? Sözlü olarak ifade ediniz.
3. Her dil kullandığı kelimeleri kendi dilindeki özellikleriyle ya da kullanılan nesnenin özelliğiyle ilişkilendirir. Mesela biz yumru olduğu için yumurta derken Farsçada içinden kuş çıktığı tahm ü mürg denilmektedir. Bu da kullanılan nesne o dildeki bir anlam  ve varlık ilişkisi kurularak verilir.

İnceleme
1. Metin                                  
SEBİL VE GÜVERCİNLER
1. Okuduğunuz Sebil ve Güvercinler şiirinin bir dil ürünü olarak ortaya çıkmasını sağlayan unsurlar aşağıda gös­terilmiştir. Buna göre bu dil ürününün ortaya çıkmasında kullanılan anlamlı en küçük parça nedir?
1. Dilin anlamlı en küçük parçası sestir. Seslerin heceler, hecelerden kelime, kelimelerden cümle, cümlelerden paragraf, paragraflardan metin, metinlerin bir araya gelmesinden dil oluşur.

2. a. Sebil ve Güvercinler şiirinde geçen kelimeler aşağıda alfabe sırasına göre yazılmıştır. Bu kelimelerin ayrı ayrı taşıdıkları anlam değerleriyle Sebil ve Güvercinler şiirinde bir arada kullanıldıkları zaman kazandıkları anlam değerleri arasında fark var mıdır? Tartışınız. Sonuçları sözlü olarak ifade ediniz.
a. Bu kelimeleri tabloda okuduğumuz zaman bir anlam ifade etmez. Sadece bu kelimeler bir araya geldikleri ve düzenli şekilde cümle kurulduğu zaman anlamlı olurlar.
b.  Sebil ve Güvercinler şiirini okurken her kelimeyi (göstergeyi) şiirin bütün anlamından soyutlayarak ele ala­bilir misiniz? Neden? Sözlü olarak ifade ediniz.
b. Soyutlamayız. Çünkü kelimeler içinde bulunduğu bağlamla başka bir anlam ifade edebilirler.
c.  Sebil ve Güvercinler şiirindeki kelimeleri aşağıdaki gibi bir anlam birimi olarak düşünüp bu birimler arasın­daki anlam ilişkisini de dikkate alırsak “döküldü” kelimesinin yerine “indi”, “bembeyaz” kelimesinin yerine “çok beyaz” kelimelerini kullanabilir misiniz? Neden? Ulaştığınız sonuçlardan hareketle anlam birimlerinin rolü ve değeri ile ilgili çıkarımlarda bulununuz.
c. Cümle içinde bu şekilde kullanılabilir. Çünkü dilde kullanılan kavramların tek ismi yoktur. Ceylan,gazal, ahu, maral gibi sözcüklerin hepsi aynı hayvanı nitelerler ve bunları birbirinin yerine kullanabiliriz ama bembeyaz yerine çok beyaz sözcüğünü kullanırsak şiirin ahengini ve ritmini bozmuş oluruz.

3. a. Aşağıdaki şemada ve çizimlerde Sebil ve Güvercinler şiirinde geçen “güvercin” kelimesinin (göstergesinin) zihinde nasıl anlam kazandığı ifade edilmiştir. Buna göre “güvercin” kelimesinin nasıl anlamlandırıldığını belirleyiniz.
a. Bir kelime söylendiğinde onunla ilgili aklıma ilk önce kavram gelir yani gösterilen gelir daha sonra ise ses imgesi olan gösterge gelir ve ikisi bütünleşerek varlığın gösterilen ve göstereni birleşir.
b. Siz de şiirde geçen “çöl, içmek” kelimelerinin nasıl anlamlandırıldığını söyleyiniz.
b.            Ç-Ö-L : Kumlu, susuz ve ıssız geniş arazi, sahra, badiye
İ-Ç-M-E-K: Bir sıvıyı ağza alıp yutmak

4. Yukarıdaki şemada ve çizimlerde “güvercin” kavramı anlamlandırılırken “gösteren” veya “gösterilenden” bir tanesinin kullanılmaması anlamlandırmaya ne gibi bir etki yapar? Tartışınız. Sonucu tahtaya yazınız.
4. Olumsuz şekilde yansır. Çünkü her ikisinin de bir arada kullanılması gerekir. KOL derken herkesin aklına omuz başından parmak ucuna kadar olan bölüm gelirken hemen kendi kolumuzu da işin içine katarız ve değerlendiriz. Özellikle ilk defa duyduğumuz kelimelerde bu gösterge ve gösterilen ilişkisini yapmakta zorlanırız ve başkasından yardım istemek durumunda kalırız.

5.  Sebil ve Güvercinler şiirinde geçen bir varlığın kavramlaştırılma süreci aşağıda gösterilmiştir. Şemada verilen süreci dikkate alarak kavramlaştırmanın nasıl gerçekleştiğini açıklayınız. Sebil ve Güvercinler şiirinde geçen başka varlıkların ve eylemlerin kavramlaştırılmasına örnekler veriniz.
5. Her varlığın insan aklında yer aldığı ilk anlamı varken bunun yanında o kavramın başka özellikleri de vardır. Kuş sadece uçan bir hayvan değil bunun yanında şemada olduğu başka özellikleri de  vardır. Örnek olarak da BABA kelimesi ile insan zihninde hemen herkesin kendi babası gelirken bu BABA iş yerinde çalışan, cins olarak bir erkek, TC vatandaşı gibi bir çok özelliği de yanında bulundurur. Onun için he kavrama bir isim verilirken onun sadece bir özelliği de birden fazla özelliği vardır.

2. Metin                                  
SEVGİ ÜZERİNE SÖZLER

3. Metin                                              
MERDİVEN

4. Metin                                            
YAN ANLAM

6.  a. Sevgi Üzerine Sözler, Merdiven ve Yan Anlam metinlerinden hangisi imge, hangisi kavram, hangisi terim üzerine kurulmuştur? Tartışınız. Sonuçları sözlü olarak ifade ediniz.
a.            Çok anlamlılık kelimesi terim anlam
                Şiirdeki merdiven hayatı temsil ettiği için imge
                Sevgi sözcüğü ise kavram olarak karşımıza çıkar.

b.  Sanat metinleri imge, ilmî metinler terim, düşünce metinleri ve felsefi metinler kavram üzerine kurulduğu­na göre Sevgi Üzerine Sözler, Merdiven ve Yan Anlam metinlerinin hangi gruba girdiğini belirleyiniz.
b.            Merdiven= İmge
                Sevgi Üzerine Sözler = Düşünce ve felsefi metinler
Yan Anlam= İlmi metinler

c.  Kavram üzerine kurulan metnin diğer metin türlerinden farklılıklarını belirleyiniz.
c. Kavram üzerine kurulan metinlerde kelimeler temel anlamıyla kullanılırken düşünce ve imge metinlerinde temel anlamın dışında kullanılır.

7.  a. Aşağıda eş ve yakın anlamlı kelimeler alt alta yazılmış, daha sonra bu dizideki kelimelerden her biri duru­ma ve bağlama göre cümle içerisinde kullanılmıştır. Buna göre bu kelimelerin hepsini birden, bir cümle içinde kul­lanmak mümkün müdür? Neden? Tartışınız. Sonucu defterinize yazınız.
a. Hepsi cümle içinde kullanılamaz. Cümlenin duruluk (Sözcüğün gereksiz kullanımı ) ilkesine aykırı olur ve anlatım bozukluğu meydana  gelir. Böyle kullanılsa da çok saçma bir cümle olur.
b.  Duruma ve bağlama göre kelime kullanmanın anlam oluşturmadaki önemi ile ilgili çıkarımlarda bulununuz.
b. Kelimelerin birden fazla anlamı vardır ve bunların kullanıldığı cümleye göre yani bağlama göre başka şeyler ifade ederler. Mesela ağız kelimesi kullanıldığı cümleye göre başka anlamlar ifade eder.

• Bütün bebekler buldukları şeyleri ağızlarına alırlar.  (Temel)
• Sizi yolunda  ağzında otobüsle bekliyorum.  (Yan)
• Çuvalın ağzını tutar mısın ?   (Yan )
• Düzgün konuş, lütfen ağzını bozma.  (Mecaz)

c. Aşağıdaki şemadan hareketle dilde kelimelerin anlamı oluşturma bakımından ne şekilde gruplandığını ve bu gruplar arasındaki ilişkiyi belirleyiniz.
c. Kelimeler  ya yan yana gelerek bir anlam ifade ederken bir de eş ve yakın anlamlı kelimelerin kendi aralarında bir dizi oluşturması ile oluşur.
8. a. Ahmet Hâşim Merdiven şiirinin ilk dizesinde bulunan “ağır ağır” kelimelerinin yerine yanda verilen kelimelerden birini ya da aynı anda birkaçını kullanabilir mi? Neden? Sözlü olarak ifade ediniz.
a. Hepsi bir cümle birini kullanırsak yeterli olur ama bunlardan birkaçını kullanırsa daha önce de dediğimiz gibi Cümlenin duruluk (Sözcüğün gereksiz kullanımı ) ilkesine aykırı olur ve anlatım bozukluğu meydana  gelir. Böyle kullanılsa da çok saçma bir cümle olur.
b. Ahmet Hâşim’in şiirini yazarken “ağır ağır” kelimelerini seçmesinde bağlamın önemini tartışınız. Ulaştığınız sonuçlardan hareketle kelimelerin anlam oluşturmada birbiriyle ilişkisini belirleyiniz.
b. Ağır ağır sözcüğü için bağlam önemlidir. Kullanıldığı cümleye göre ağır ağır kelimesi bir anlam ifade eder.

1. Etkinlik
Sınıf iki gruba ayrılır. Birinci grup Sevgi Üzerine Sözler metnindeki somut anlamlı, ikinci grup soyut anlamlı kelimeleri bulur. Grup sözcüleri somut ve soyut anlamlı kelimeleri tahtaya yazdıktan sonra bu kelimelerin metinde­ki işlevleri tartışılır. Sonuçlar tahtaya yazılır.

Anlama – Yorumlama
1. Aşağıdaki şemadan hareketle anlamlandırmada gönderge ve gösterge arasındaki ilişkiyi tartışınız. Sonuçları maddeler hâlinde tahtaya yazınız.
1. Kelimelerin zihinde anlam ifade edebilmesi için gönderen ve gönderilenin bir arada kullanılması gerekir. Tek başına zihinde o kavramı yansıtmaz.

2. Aşağıda verilen “kelime-düşünce-simge” kavramları arasındaki ilişkiyi “Kelime; nesne, olay, duygu ve düşüncelerin simgesidir.” düşüncesi etrafında tartışınız. Sonuçları sözlü olarak ifade ediniz.
2.Önce kelime söylenir, insanın zihninde ve düşünce kavram gelir ve daha sonra da o kelime simgesi olan göstergeler ortaya konur.
3. Çevrenizde bulunan bir varlığın anlamlandırılma ve kavramlaştırılma sürecini açıklayınız.
3.

2. Etkinlik
“Baba” kelimesinin aynı ve yakın anlamları alt alta yazılarak cümle içinde kullanılır. Bu cümlelerde kullanılan kelimelerin tercih edilme nedenleri sorulur. Duruma ve bağlama göre kelime kullanmanın anlam oluşturmadaki önemi tartışılır. Sonuçlar deftere yazılır.
Ölçme – Değerlendirme
1.  Aşağıdakilerden hangisi felsefi yazı veya düşünce yazısından alınmış bir cümle olabilir?
A)  “Ahlak” kavramı insanoğlu var olduğu günden beri zihinleri meşgul etmektedir.
B)  Hece ölçüsü daha çok türkülerde kullanılmıştır.
C)  Sonsuz kızıl ufkun derinliğinde sanki kaybolmuştum.
D)  Savaş ve yiğitlik üzerine söylenmiş koşmalara koçaklama denir.
E)  Ne benden kaçan gün ne beni kovalayan gece beni bahtiyar etti.
CEVAP: A

2.  Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun kelimeleri yazınız.
SES dilin anlamlı en küçük birimidir.
KAVRAM felsefi yazıların ve düşünce yazılarının hareket noktasıdır.
SEMBOL anlamlı kelimeler beş duyu organı ile algılanabilirken İMGE anlamlı kelimeler beş du organından herhangi bir tanesi ile algılanamaz.

3. Aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yazınız.
Anlamlandırmada kavram bir yönüyle ses imgesine diğer yönüyle göndergeye bağlıdır. (  D  )
Kelime, gerektiği zaman birbirinden ayrılabilen gösteren ve gösterilenden oluşur. (  Y  )
Var olandan hareketle gerçekleştirilen soyutlamaya kavramlaştırma denir.   ( D )

4. Aşağıdaki altı çizili kelimeleri soyut ve somut anlamlı olmalarına göre eşleştiriniz.

Sesler geliyor derinlerden,   duysanıza!	Somut
Bir ışık göründü uzaklardan.	Somut
Rüyalarımı süsleyen bir sendin.	Soyut
Hasret kaldım, gözlerinin rengine	Soyut

5. “Sözcüğün anlamı onun dil içindeki kullanımıdır.” cümlesinde anlatılmak istenen nedir?