9.Sınıf Dil ve Anlatım Kitabı 4.Ünite:Anlam İlişkilerine Kelimelerin Gruplandırılması(Sayfa:88,89,90,91,92)
2. ANLAMLARI BAKIMINDAN KELİMELERİN GRUPLANDIRILMASI8. Anlam Çeşitleri [İlk Anlam, Yan Anlam, Macaz, Terim]
Hazırlık
1. Yukarıda Karagöz’ün Kanlı Kavak oyunundan bir parça verilmiştir. Karagöz, Hacivat’ın “Sen davul çalmasını bilir misin?” sorusunu neden yanlış anlamıştır?
1. Çalmak kelimesinin kullanıldığı bağlamda düşünmeyip gerçek anlamında değerlendirdiği için yanlış anlaşılmıştır.
2. “Çal-” fiilini tek başına düşündüğünüzde ilk olarak hangi anlamı aklınıza gelir? “Çal-” fiilini farklı anlamlara gelecek şekilde cümlede kullanınız.
2. Çal-= Başkasının malını gizlice almak, hırsızlık etmek, aşırmak olarak aklımıza gelir.
- Bir yandan mızıka istiklal havasını çalıyordu.
- Hafif hafif ıslıklar çalan sesi eski keskinliğini kaybetmiştir.
- Ekmeğin üzerine yağ çaldı.
- Geniş alınlı, kırmızıya çalar, kahverengi saçlı, altın dişli tuhaf bir delikanlı gülümsedi.
- Evin tozunu çalmak gerekir.
3. Kelimenin faklı bağlamlarda çok anlamlı olduğunu gösterir. Her kelime bu kadar çok anlam sahiptir, bazı kelimelerin tek anlamı vardır.
4. “Kızla delikanlı lale zamanı buluştular.” ve “Kızla delikanlı domates zamanı buluştular.” cümlelerinin uyandıracağı duygu değeri arasında nasıl bir fark olduğunu söyleyiniz.
4. Birinde duygusal bir kelime ifade ederken diğeri mizahi ifade sezilmektedir.
1. Metin
MERDİVEN
1. “Çabuk çabuk çıkıyorum merdivenlerden. Ben çıkarken ağır ağır inen biriyle karşılaşıyorum.”
Merdiven metninden alınan yukarıdaki cümlelerde altı çizili olan “çıkıyorum” ve “inen” kelimelerinin aklınıza gelen ilk anlamını ve bu cümlelerdeki anlamlarını söyleyiniz.
1. Çıkmak sözcüğü içeriden dışarıya varmak, gitmek anlamında , inmek fiili ise yüksekten veya yukarıdan aşağıya doğru gelmek şeklinde insanın aklına gelmektedir ki çıkmak sözcüğünde yürümek anlamında kullanılmışken diğerinde kendi anlamında kullanılmıştır.
2 a. Merdiven metninde geçen “Çabuk çabuk çıkıyorum merdivenlerden.” ve “Ben çıkarken ağır ağır inen biriyle karşılaşıyorum.” cümlelerindeki “çıkıyorum” ve “inen” kelimeleri değiştirilmeden farklı anlama gelecek şekilde aşağıdaki cümlelerde kullanılmıştır. “Çıkıyorum” ve “inen” kelimelerinin bu kullanımlarda kazandığı yan anlamların (Bu cümleler dışında çıkmak kelimesi Türk Dil Kurumunun Türkçe Sözlük’ünde elli altı, inmek kelimesi üç farklı anlamda daha kullanılır.) sözlü ve yazılı iletişimde ne gibi etkileri olabilir? Tartışınız. Sonuçları maddeler hâlinde tahtaya yazınız.
a. Bu kadar çeşitli olması kelimelerin taşıdığı anlam zenginliği ile ifade edilir. Yazılı ve sözlü iletişimde zaman zaman yanlış anlaşılmalara neden olsa da kullanıldığı bağlamlar çok iyi bilindiği zaman dilimizin zenginliği kullanılmış olur.
b. Türkçede “çık-” kelimesi elli yedi değil de sadece bir anlama gelecek şekilde kullanılsaydı yazılı ve sözlü anlatımda nasıl bir durum ortaya çıkardı? Sözlü olarak ifade ediniz.
b. Tek anlamlı olsaydı yanlış anlaşılmalar olmazdı ve herkes o kelimeyi sadece bir bağlamda kullanacağı için sıkıntı olmazdı.
c. Gündelik hayatta “çık-” fiilinin bütün bu yan anlamlarını herkesin kullandığı söylenebilir mi? Buna göre konuşan ve dinleyenin durumu, dil seviyesi, eğitimi, kültürel birikimi ile yan anlam arasında nasıl bir ilişki kurulabilir?
c. Yan anlamları herkes kullanamaz. Dilimizde bu zenginlikleri ancak bilgili, kültürlü ve okuyan insanlar kullanabilir.
3. a. 2. soruda verilen “çıkıyorum” ve “inen” kelimelerinin anlamlarıyla bu kelimelerin temel anlamları arasında nasıl bir ilişki olduğunu söyleyiniz.
a.
b. Aşağıdaki şemadan hareketle yan anlamı açıklayarak yan anlamın temel anlamla ilişkisini belirleyiniz.
b. Yan anlam gerçek anlama işlev ve biçim akımından benzerliği ifade eder.
4. Aşağıdaki çizimlerde gösterilen farklı kullanım alanlarına baktığımızda “çıkmak” kelimesinin kazandığı anlamları nasıl değerlendirebiliriz? Sözlü olarak ifade ediniz.
4. Yukarıda da dediğimiz gibi yan anlam gerçek (ilk-temel) anlama işlev ve biçim akımından benzerliği ifade eder.
2. Metin
MANEVRA
5. a. Manevra metninden alınan aşağıdaki cümlelerde bir kelimenin temel anlamı dışında kazandığı yan anlam ve mecaz anlam gösterilmiştir. Buradan hareketle mecaz anlamla ilgili neler söylenebilir?
a. Sözcüğün temel anlamıyla doğrudan örtüşmeyen, yani gerçek anlamından koparak cümle içinde kazandığı yeni anlamdır.
b. Siz de “çök-” fiilini bu cümledeki anlamından farklı anlam değeriyle mecaz anlamda kullanınız.
b. Geceleri bazen öyle bir sessizlik çöküyor ki muharebenin bu yerlerde olduğuna insanın inanamayacağı geliyor
6. Manevra adlı metinden alınan aşağıdaki cümlede altı çizili olan “patlayacak” kelimesinin nasıl bir anlam ilişkisi ile mecaz yapıldığı gösterilmiştir. İstiare (eğretileme) de denen bu anlam ilişkisi ile yapılan mecazı açıklayarak Manevra metninden istiareye örnekler bulunuz.
6. Benzetme amacı güdülmeden yeni anlam değeri taşımasıyla oluşturulmuştur. Homurdanmak sözü rüzgarın esmesi olarak mecazi ifade edilmiştir.
7. Aşağıdaki cümlede, altı çizili “Ağları kesin!” ifadesinde mecazı mürselin (ad aktarması) nasıl oluştuğu gösterilmiştir. Buradan hareketle mecazı mürsele Manevraadlı metinden başka örnekler bulunuz.
7. Aralarında bir benzerlik olmaksızın, bir varlığın adının değişik ilgiler kurarak başka bir varlığın adının yerine kullanılmasıdır. Bir varlığın adının başka bir varlığın adını çağrıştırması da diyebiliriz.
8. “Susan deniz fırtınayı bekliyordu.”
Manevra metninden alınan bu cümlede, altı çizili “susan” kelimesindeki mecaz aşağıda gösterilmiştir. Teşhis (kişileştirme) de denen bu tür mecazlara Manevra metninden örnekler veriniz.
8. Deniz homurdanmaz, insan homurdanır.
Yelken makaraları hırıldadı derken makara hırıldamaz, insan hırıldar.
9. Manevrametninde geçen “keşişleme, arma, alabanda” kelimelerini günlük hayatta kullanıyor musunuz? Hangi meslek grubu özellikle bu kelimeleri kullanıyor olabilir? Buradan hareketle “keşişleme, arma, alabanda” kelimeleri ile ilgili neler söylenebilir?
9. Bilim, sanat, meslek, spor dallarıyla ilgili kavramları karşılayan sözcükler terim anlamlıdır. Dolayısıyla buradaki sözcükler terim anlamlıdır.
10. Yukarıda tespit ettiğiniz terim anlamlı kelimeleri farklı cümlelerde kullanınız. Bu cümlelerde terim anlamlı kelimelerin anlamları, yan anlam ve mecaz anlamlı kelimeler gibi ilk anlamından uzaklaşıp değişmiş midir? Sözlü olarak ifade ediniz.
10. Terim anlamlı sözcüklerden kimileri temel anlamlarıyla kimileriyse yan anlamlarıyla terimdir.
1. Etkinlik
Öğrenciler kendi ilgi alanlarıyla ilgili terimleri ve bu terimlerin ne anlama geldiğini söylerler.
11. a. Cevat Şakir KABAAĞAÇLI’nın Manevra hikâyesini yazarken kullandığı bazı kelime ve kelime grupları aşağıda verilmiştir. Bu kelimeler sizde nasıl bir etki bırakmaktadır?
a. Cevabı size kalmış.
b. Siz, Manevra hikâyesinde “fırtınasız, pırıl pırıl, cıvıl cıvıl bir havada yapılan avlanmayı” anlatsaydınız Cevat Şakir KABAAĞAÇLI’nın tercih ettiği kelimeleri mi tercih ederdiniz?
b. Cevabı size kalmış.
c. Sizin tercih ettiğiniz kelimeler okuyucuda nasıl bir etki bırakırdı?
c. Cevabı size kalmış.
ç. Ulaştığınız sonuçlardan hareketle bir kelimenin duygu değeri ile ilgili neler söylenebilir?
ç. Cevabı size kalmış.
12.a. Manevra metninde geçen “fırtına” kelimesinin çağrıştırdığı kelimeler yanda gösterilmiştir. “Fırtına” kelimesi sizin için başka neleri çağrıştırır? Buradan hareketle bir kelimenin çağrışım değeriyle ilgili neler söylenebilir?
a. Çağrışım değeri her insanda farklıdır. Çünkü o kelimeyle ilgili insanın yaşadıkları, tecrübeleri, geçmişi gibi şeyler önemlidir. Fırtına
b. Manevra metninde geçen “deniz, balık, kırmızı” kelimelerinin çağrışım değerlerini söyleyiniz.
b. Deniz=Yüzmek
Balık=Ekmek=Eminönü
Kırmızı=Kan
13.a. Aşağıdaki cümlede geçen “kırmızı” kelimesi gerçek anlamının dışında kullanılmıştır. “Kırmızı” kelimesinin bu şekilde farklı anlam kazanmasında diğer kelimelerin bir etkisi var mıdır? Neden? Sözlü olarak ifade ediniz. Kırmızı fırtına yelkeni kaldırdı mıydı, acı deryada ölüm kalım savaşına girişiliyor demekti.
a. Burada kırmızı; ölüm olarak karşımıza çıkmaktadır. Kelimelerin kullanımında diğer kelimeler önemlidir. Burada “acı derya ölüm kalım “ ifadesi olunca ölümü çağrıştırmaktadır.
b. Siz de “kırmızı” kelimesini farklı anlamlara gelecek şekilde kullanarak bu kelimenin zihinde oluşturduğu kavramları tartışınız. Sonuçları tahtaya yazınız.
b.
Anlama – Yorumlama
1. a. Köşe şiirinde geçen altı çizili kelimelerin anlam özelliklerini (temel, yan, mecaz anlam) belirleyiniz.
a.
b. Köşe şiirinde geçen “gül, ceylan, bulut” kelimelerinin çağrışım ve duygu değerini tartışarak belirleyiniz.
b. Gül=Peygamber
Ceylan=Sevgili
Bulut= Yağmur
2. Etkinlik
Temel anlamı “üzerinde, elinde veya yakınında olan bir şeyi birisine eriştirmek, iletmek” olan “vermek” kelime si aşağıdaki anlamlarıyla cümle içinde kullanılır. Bu anlamların temel anlamla ilişkisi tartışılır. Ulaşılan sonuçla sözlü olarak ifade edilir.
2. Aşağıda ve arka sayfada verilen şiirlerdeki altı çizili kelimelerin anlam çeşidini belirleyerek tahtaya yazınız.
2.
3. “Anlam çeşitleri” bölümünde okuduğunuz metinlerden yan, mecaz, terim anlamlı ve duygu, çağrışım değeri taşıyan kelimelere örnekler bulunuz.
3. Yukarıda cevapları verilmiş olan sözcükleri tekrar kullanabilirsiniz.
Ölçme – Değerlendirme
1. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerden hangisi gerçek anlamında kullanılmıştır?
A) Anahtarı çekmecenin ikinci gözüne koymuş.
B) İnce bir espiriyle bu işi geçiştirdi.
C) Acı günler yaşadığını biliyorum.
D) Sıkıntıdan bunalmış, patlamıştık.
E) Oranın iklimine has bodur ağaçlar vardı.
CEVAP:E
2. I. Senin bu pişkinliğin başımızı ağrıtıyor.
II. Sınava yetişemediği için sınıfta kaldı.
III. Son yenilgiyle takımın cesareti iyice kırılmıştı.
IV. Kirli çamaşırları makineye attı.
Yukarıdaki cümlelerin hangilerinde altı çizili sözcükler gerçek anlamı dışında (mecaz anlamıyla) kullanılmıştır?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV
CEVAP:B
3. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun kelimeleri yazınız.
Bir sözün gerçek anlamından tümüyle sıyrılıp bir başka anlamda kullanılan hâline MECAZ ANLAM denir.
Kelimelerin benzetme yapmak amacıyla gerçek manasını düşündürmeyecek şekilde kullanılmasına İSTİARE (EĞRETİLEME) denir.
İnsan dışındaki varlıklara insan kişiliği vermeye TEŞHİS (KİŞİLEŞTİRME) denir.
Kelimelerin benzetme amacı güdülmeden başka bir kelime yerine kullanılmasına MECAZI MÜRSEL denir.
4. Aşağıdaki altı çizili kelimeleri anlam özellikleri ile eşleştiriniz.
| Son şarkıyı çok etkileyici okumuştu. | Yan anlamlı |
| Önündeki kitabı dikkatlice okuyordu. | Temel anlamlı |
| Sözlerinden pişman olduğunu gözlerinden okumuştum. | Mecaz anlamlı |
5. Aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yazınız.
Bir bilim, sanat, meslek dalıyla veya bir konu ile ilgili özel ve belirli bir kavramı karşılayan kelime, terim anlamlı kelimedir. ( D )
Kelimelerin anlamı, kullanıldıkları cümlelere göre değişir. ( D )
Bir kelimenin farklı anlamlarda kullanılmasında tarihsel, toplumsal gelişmeler ve bireysel özellikler etkili değildir. ( Y )
6. Yan anlam ve mecaz anlamın birbirinden farkı nedir? Sözlü olarak ifade ediniz.
6. Yan anlam, temel anlama biçimsel ve işlevsel bakımdan bir benzerlik ilgisi kurulabilirken mecaz anlamda benzetme ilgisi yoktur.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Not: Yalnızca bu blogun üyesi yorum gönderebilir.