31 Ağustos 2012 Cuma

9.Sınıf Dil ve Anlatım Kitabı 4.Ünite:Kelime Grupları (Sayfa:102,103,104,…110,111,112,113)

9.Sınıf Dil ve Anlatım Kitabı 4.Ünite:Kelime Grupları (Sayfa:102,103,104,…110,111,112,113)

3. KELİME GRUPLARI
Hazırlık
1. Bir çalışmanın “grup çalışması” olabilmesi için grubun en az kaç kişiden oluşması gerekir?
1. En az iki kişiden oluşması gerekir.
2. Konuşurken veya yazarken birbirinden bağımsız kelimelerle anlatmak istediğimizi tam anlatabilir misiniz?
2. Kelimeler birbirinden bağımsız bir anlam ifade etmez, birbiriyle bağlantılı olmalıdır.
3.  Evin bahçesindeki kuyu suyunun soğukluğunun derecesi” ifadesinde asıl vurgulanmak istenen kavram hangisidir?
3. Asıl vurgulanan derecedir.

4. “Adam şöyle bir göz gezdiriyor.” ve “Bu haberi duyunca küplere bindi.” ifadeleri yanda ve­rilen çizimlerdeki gibi anlatılabilir mi? Tartışınız. Sonuçları sözlü olarak ifade ediniz.
4. Resimdeki şekillerle anlatılamaz. Bazı kavramlar ki deyimlerdir onlar germek anlamlarıyla düşünülemez, mecazi düşünmek gerekir.
5. Yukarıdaki cümlede anlamının oluşmasında “gibi, için, kadar” kelimelerinin ne gibi bir etkisi vardır? Tartışınız. Sonuçları sözlü olarak ifade ediniz.
5. Her iki kelimeyi “gibi, için, kadar” kelimeleri birbirine bağlamıştır ve her biri de farklı anlamlar ifade etmiştir.

İnceleme
1. Metin
ÇOBAN YILDIZI
1. Aşağıda kelime grubunun oluşması ve işlevi şemalaştırılmıştır. Siz de Çoban Yıldızı metninden alınmış aşağı­daki cümlelerde kelime gruplarını belirleyerek bunların işlevlerini defterinize yazınız.
1. Kelime gruplarının oluşması için en az iki kelimenin bir araya gelmesi lazım.
•  Döğenlerin etrafındaki renk renk, küme küme tavukların arasında, kırmızı ibiğini gururla kaldıran bir horoz, keskin bir çığlık ile sizi karşılar.
Döğenlerin etrafı=İsim Tamlaması grubu
tavukların arası= İsim Tamlaması grubu
renk renk, küme küme = İkileme grubu ve sıfat tamlaması grubu
kırmızı ibiğini gururla kaldıran bir= sıfat tamlaması grubu
•  Minarenin boyu yanındaki servilere yetişemez.
Minarenin boyu= İsim Tamlaması grubu
yanındaki servilere= sıfat tamlaması grubu
•  Birbirini kovalayan telgraf direklerine, yavaş yavaş akşam karanlığı çöken, kah sık kah seyrek ağaçlı bahçelere, pencerelerinde tek tük ışıklar yanmaya başlayan köşklere bakıyordu.
Birbirini kovalayan direkler= sıfat tamlaması grubu
yavaş yavaş akşam karanlığı çöken= sıfat tamlaması grubu
kah sık kah seyrek ağaçlı= sıfat tamlaması grubu ve bağlaç grubu
pencerelerinde tek tük ışıklar yanmaya başlayan= sıfat tamlaması grubu
•  Daha fazla görmemek için başını içeri çekti.
Daha fazla görmemek=Edat grubu

2. Aşağıdaki kelime ve kelime gruplarının yüklemle ilgisini anlatan şemadan hareketle “Çoğu boyasız, iki katlı, kapkara evler köyün sıkıntısını arttırır.” cümlesindeki kelime gruplarının cümlenin anlamına katkısını ve yükleme et­kisini sözlü olarak ifade ediniz.
2. Anlam ve yapı yönünden bütünlük taşıyan kelime grupları yüklemle okunursa anlam ve yapı bozulmaz.
3. Çoban Yıldızı metninden alınan aşağıdaki cümlede altı çizili kelimeler cümlede anlatılanları tek başına karşılayabilir mi? Neden? Tartışınız. Ulaştığınız sonuçlardan hareketle kelime ve kelime grubunun anlam gücüyle ilgili çıkarımlarda bulununuz.
3. Altı çizili sözcükler tek başına okununca cümlede anlatılan anlamı tek başına karşılamaz. Kelimelerin birbiriyle grup oluşturması o cümleye bir anlam katar.
4. Çoban Yıldızı metninden alınan cümleler önce metindeki şekliyle daha sonra kelime grupları olmadan aşağı­da verilmiştir. Bu iki parçayı okuduğunuzda kelime gruplarının cümlenin anlamına ve ifadeye kattığı değerle ilgili neler söylenebilir?
4. Kelime grupları cümlede önemlidir ve onların olmaması anlamın oluşmasına engeldir. Türkçede kelime gruplarını karşılayacak sözcüklerimiz olmadığı için bizler kelime gruplarını kullanarak anlamı sağlıyoruz.
5. Aşağıdaki şemada kelime grupları sınıflandırılmıştır. Bu şemayı inceleyerek kelime gruplarının kaça ayrıldığı­nı söyleyiniz.
5. Yedi gruba ayrılır.

2. Metin                              
TEMBEL HARCI HUYLARIMIZ

6. Yukarıda ”Nuh deyip peygamber dememek” deyiminin özellikleri çizimlerle anlatılmıştır. Siz de bu bilgilerden hareketle   Tembel Harcı Huylarımız metnindeki deyimleri bulunuz ve bu deyimlerin özelliklerini defterinize yazınız.
6. Cinleri başına çıkmak, sabrı taşmak, karar vermek, gölge düşmek, at oynatmak, elini eteğini çekmek, dediğim dedik çaldığım düdük… deyimlerdir.
Deyimlerin Özellikleri: Birden fazla sözcüğün birleşerek kendi anlamları dışında başka bir anlamda kullanılmalarına deyim denir. Ayakları karıncalanmak, küplere binmek, kulak misafiri ol­mak, göz koymak vb.
Deyimler dilde kalıplaşmış sözlerdir. Bu nedenle deyimin sözcükleri değiştirilemez. Aynı anlamda dahi olsa bir sözcü­ğün yerine başka bir sözcük konmaz. Aynı zamanda sözcük­lerin sırası da değiştirilemez. “Ayıkla pirincin taşını, tut kelin perçeminden” sözlerinde ‘pirincin taşını ayıkla ya da kelin perçeminden tut’ diyemeyiz.
Deyimler bir durumu anlatmak için kullanılır. En ince ben­zetmelere, mecazlara ve ince hayallere yer verilir.
Çoğu mecaz anlamlı sözler olmakla beraber gerçek anlamlı  deyimler de vardır.
Yükte hafif pahada ağır / İyi gün dostu
Deyimlerin bir kısmı cümle şeklinde bir kısmı da sözcük grubu hâlindedir.
Yorgan gitti kavga bitti. / Şeytan görsün yüzünü. / Atı alan Üsküdar’ı geçti (Cümle)

7. a. Aşağıda verilen iki aynı cümlenin birincisinde “hınk deyici” deyimi, ikincisinde ise deyim yerine anlamı kul­lanılmıştır. Bu iki cümleyi karşılaştırdığınızda deyimin anlatıma kattığı değerle ilgili neler söylenebilir? Tartışınız. Sonuçları sözlü olarak ifade ediniz.
a. Deyimler ince mecazlara ve güzelliklere dayanır. Deyimlerin olduğu bir cümle sıradanlıktan çıkar ve anlamsal boyutu sanatsal düzeye ulaşır.
b. “Hınk deyici” deyimi burada yazara ve okuyucuya hangi kolaylığı sağlamıştır?
b. Birinin yaptığı bir işi, yardakçılık ederek sözle destekleyen kişi anlamında kullanıldığı için yazar ve okuyucuya kolaylık ve anlamsal zenginlik sağlamıştır.
c. Dilde “deyim” diye bir ifade tarzı olmasaydı nasıl bir durum ortaya çıkardı?
c. Anlatacağımız durumları uzun cümlelerle izah etmek durumunda kalırdık.
ç. Buna göre deyimlerin cümledeki işlevi ile ilgili neler söylenebilir?
ç. Cümlede anlatılmak istenen durumu kısaltma işlevi sağlar, uzun cümle kurulmasını önler.

8. “Hınk deyici”, “Dediğim dedik, çaldığım düdük.” deyimlerinin yapı özellikleri aşağıda verilmiştir. Bu yapı özelliklerini inceleyerek yukarıdaki metinde bulduğunuz deyimlerin bu iki yapı özelliğinden daha çok hangisini taşıdığını söyleyiniz. Buradan hareketle deyimlerin yapı özellikleri ile ilgili çıkarımlarda bulununuz.
8. deyimlerin özelliklerinde de dediğimiz gibi deyimler sözcükler halinde olabildiği aynı zamanda cümle halinde de olabilir.

9. “Öyle olduğu hâlde, çocuk onları bunak yerine koymuş. Söylediklerini çarpık bir gülümseme ile kös dinliyor.” Tembel Harcı Huylarımız metninden alınan yukarıdaki cümlede geçen “kös” kelimesinin ve “kös dinlemek” de­yiminin anlamı verilmiş, deyim cümle içinde kullanılmıştır. Buradan hareketle deyimleri gerçek ve mecaz anlam yönüyle değerlendirdiğimizde neler söylenebilir?
9. Deyimleri oluşturan sözcüklerden birini mecazlı anlatıma sahip olması gerekir. Bunun yanında  gerecek anlamlı deyimler de vardır.
10. “Hınk deyici”, “Dediğim dedik, çaldığım düdük.”, “Kös dinlemek” deyimleriyle ilgili ulaştığınız sonuçlardan hareketle deyimlerin genel özelliklerini (yapı, anlam ve işlev yönünden) belirleyerek defterinize yazınız.
10.

  • Birden fazla sözcükten oluşmuşlardır.
  • Çoğunlukla bir anlam kayması (mecaz) söz konusudur.
  • Cümle içinde anlatıma çekicilik kazandırır.
  • Deyim kalıbı aynen kullanılmalıdır.
  • Deyimlerin arasına başka sözcükler girebilir:

3. Metin                                  
HINK DEYİCİNİN HAKKI

11. “Her evladın ana babasına tıpı tıpına benzediği, her öğrencinin hocasının hınk deyicisi kesildiği bir toplumu göz önüne getirebiliyor musunuz?”
a.  Hınk Deyicinin Hakkı metninde, yukarıda altı çizili verilen deyimin hikâyesi anlatılmıştır. Bu deyimden ve deyimin hikâyesinden hareketle toplumsal kültürle deyim arasındaki ilişki hakkında neler söylenebilir? Sözlü olarak ifade ediniz.
a. Bütün deyimlerin bir hikayesi vardır ve deyimler bu hikayelerden yola çıkarak günümüze gelmiştir. Bu nedenle deyimlerimiz toplumsal kültürün bize bıraktığı bir hazinedir.
b.  Yukarıdaki deyimi ve deyimin hikâyesini göz önünde bulundurarak deyimlerin oluşumu ile ilgili çıkarımlarda bulununuz.
b. Bir olay neticesinde günümüze kadar gelmiş bir hikayesi vardır.

4. Metin                                  
PORTAKALCI İSMET BEY
12. a. Portakalcı İsmet Bey metninde geçen bazı ikilemeler aşağıda verilmiştir. Bunları, ikilemelerin oluşumuyla ilgili verilen bilgilerle karşılaştırarak ikilemelerin genel özellikleri hakkında çıkarımlarda bulununuz.
a. İkilemeler değişik yollarla oluşturulur.
  • Aynı      sözcüğün tekrarıyla:
“Dostlarla da yollar ayrıldı bir bir”
“Bingöl Dağı çiğdem çiğdem yeşerir.”
“Bahar çiçek çiçek gelince güzel.”
  • Aynı      sözcüklere ek getirilerek ikileme kurulabilir.
“Otobüs biletlerini elden ele uzatalım.”
“Bu konuyu seninle baş başa konuşalım.”
“Kentin değişik yerlerinde art arda patlamalar oldu.”
  • Aynı      anlama gelen sözcüklerin tekrarıyla:
“İnsanlar ondan köşe bucak kaçıyorlarmış.”
“Bitmek tükenmek bilmeyen şikayetleri vardı.”
“Bu konuda kulüpten ses seda çıkmadı.”
  • Yakın      anlamlı sözcüklerin tekrarıyla:
“Çocuklar güle oynaya evlerine gittiler.”
“Doğru dürüst bir iş bulabilirse çalışacakmış.”
“Yalan yanlış sözlerle bizi oyalıyordu.”
  • Karşıt      anlamlı sözcüklerin tekrarıyla:
“Er geç o da bizim haklı olduğumuzu anlayacak.”
“Bu kasabaya yerleşeli aşağı yukarı otuz yıl olmuş.”
“Evin arka bahçesinde irili ufaklı taşlar vardı.”
  • Biri      anlamlı diğeri anlamsız iki sözcükle:
“Evdeki eski püskü eşyalar bodruma indirildi.”
“Buradaki çocuklar kitap mitap okumuyorlar.”
“Eğri büğrü yollardan geçerek tepeye çıktık.”
  • Anlamsız      sözcüklerle:
“Bizim geleceğimizi duyunca apar topar çıkmış.”
“Abuk subuk sözlerle herkesi çileden çıkarmıştı.”
“Mırın kırın etmeden bir iş yapamaz o.”
NOT: Bu tür ikilemeleri oluşturan sözcükler cümlede tek başına kullanılamaz.
  • Yansıma      sözcüklerle:
“Pınarın serin suları şırıl şırıl akıyordu.”
“Çatı aralığından takır tukur sesler geliyor.”
“Yorgunluktan olsa gerek horul horul uyuyordu.”
  • Bu      kuralların dışında da değişik yollarla ikileme yapılabilir.
Arkadaşımız, tası tarağı toplayıp gitmiş.”
“Ben sizi kurda kuşa yem edecek adam mıyım?”
“Ben bu tür ortamlardan oldum olası uzak dururum.”
  • İkilemeler      cümleye değişik anlamlar katar.
“O ikisinin sıkı fıkı ilişkileri var. ” (Birbirine çok bağlı)
“O geleli aşağı yukarı bir saat oldu.” (Yaklaşık olarak)
“Hemen hemen yolu yarılamışlardır.” (Yaklaşık olarak)
“Düşe kalka yol almaya çalışıyorlar.” (Güçlükle)
“Güçlü kuvvetli bir insandı o.” (Çok güçlü)
“Yaşadıklarını anlata anlata bitiremedi.” (Sürekli, çok)
NOT: İkilemeleri oluşturan sözcükler daima ayrı yazılır ve araya herhangi bir noktalama işareti konmaz.

b. Yukarıdaki ikilemeler incelendiğinde ikilemelerin arasında herhangi bir noktalama işareti konup konma­yacağı ile ilgili hangi sonuca varılır?
b. İkilemelerin arasına noktalama işareti konmaz.

1. Etkinlik
Sınıf dört gruba ayrılır. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup Çoban Yıldızı, ikinci grup Tembel Harcı Huylarımız, üçüncü grup Hınk Deyicinin Hakkı, dördüncü grup Portakalcı İsmet Bey metinlerini sessiz okuma tekniği ile oku­yarak yukarıda özellikleri belirlenen ikilemeleri metinlerde bulur. Gruplar tespit edilen ikilemeleri ve bu ikilemelerin nasıl oluştuğunu söyler. Her grubun sözcüsü söylenen ikilemeleri tahtaya yazar.
                Çoluk çocuk= bir anlamlı bir anlamsız
                Soyup soyup= aynı kelimenin tekrarı
                Tatlı tatlı= aynı kelimenin tekrarı
Eçiş bücüş= her ikisi de anlamsız
Kapı kapı= aynı kelimenin tekrarı
               
13. Aynı cümle yukarıda önce ikilemeler kullanılarak sonra ikilemeler kullanılmadan verilmiştir. Bu iki cümledeki anlatım karşılaştırıldığında ikilemelerin yazar tarafından neden tercih edilmiş olabileceğini tartışınız. Sonuçları sözlü olarak ifade ediniz.
13. Anlatımı güçlendirip pekiştirmek amacıyla yazar tarafından kullanılmıştır.
14. a. Çoban Yıldızı metninden alınan “Ara sıra civar tarlalardan bir horoz uzun uzun ötüyor, köyün meydancığındaki ihtiyar çınarın yaprakları arasına sokulmuş serçelerin cik cikleri duyuluyordu.” cümlesinde geçen “cik cik” ve “ötmek” kelimelerinin tabiatta var olan seslerle ilişkisi düşünüldüğünde hangisi yansıma kelimedir?
a. cik cik sesi tabiat taklidi sestir.
b. Yukarıda ulaştığınız sonuçtan hareketle yansıma kelimelerin özelliklerini belirleyerek tahtaya yazınız.
b. Kulağımızla duyabildiğimiz seslerin harflerle gösterilmesidir. Doğada duyulan seslerin taklit edilmesiyle oluşan sözcüklerdir. Bu sözcüklerde ses-anlam ilişkisi güçlüdür. Bu tür sözcükler sese dayalı olduğundan çoğu dilde benzerlik gösterir.
15. Yandaki cümlede olduğu gibi yazar “cik cikleri” kelimesi yeri­ne, bu anlamı karşılayabilecek başka kelimeler kullansaydı cümlenin anlamında ve ifade gücünde bir kayıp olur muydu? Tartışınız. Ulaştığınız sonuçtan hareketle yazarın yansıma kelimelere neden baş­vurmuş olabileceğini söyleyiniz.
15. Kaybolurdu. Sesin anlamla ilişkisini yazıda vurgulamak ve etkili kılmak için yazılmıştır.

16. Aşağıdaki şemalarda “gölge” isminin sözlük anlamları ve bu ismin başka kelimelerle oluşturduğu kelime grupları verilmiştir. Bu kelime grubunu oluşturan kelimeler arasında nasıl bir anlam ilgisi olduğunu belirleyiniz.
16. Gölge sözcüğünün anlam bakımından çok anlamlı olsa bir tamlama grubunda yan yana geldiği diğer isimle beraber belirgin bir tek anlamı ifade etmektedir.

17. Aşağıdaki belirtili, belirtisiz ve zincirleme isim tamlamalarının yapı özelliklerini tespit ederek verilen tabloya yazınız.
17.

Kelime sayısı
Asıl unsur
Yardımcı unsur
Tamlayan unsur
Tamlanan unsur
Tamlayan eki
Tamlanan
eki
Belirtili İsim Tamlaması
2
tamlanan
tamlayan
çınar
gölge
ın
Si
Belirtisiz İsim Tamlaması
2
tamlanan
tamlayan
çınar
gölge
—-
si
Zincirleme İsim Tamlaması
3
Tamlanan
Tamlayan
çınar dalları
gölge
(ı)(nın)
si

18. Çoban Yıldızı metninden alınan yukarıdaki cümlede;
a.  İsim tamlamalarını bularak bu tamlamaların çeşitlerini söyleyiniz.
a.            Kartal şosesi=Belirtisiz İsim Tamlaması
                Yakacık Mezarlığı’nın çınarları= Zincirleme İsim Tamlaması
                Öğle güneşi= Belirtisiz İsim Tamlaması
                Küller içi= Belirtisiz İsim Tamlaması
                Yakacık Mezarlığı’nın harmanları= Zincirleme İsim Tamlaması
Yakacık Mezarlığı’nın saçakları= Zincirleme İsim Tamlaması
Yakacık Mezarlığı’nın minaresi= Zincirleme İsim Tamlaması
b.  Tespit ettiğiniz isim tamlamalarının cümledeki işlevleri ile ilgili çıkarımlarda bulununuz.
b. Bir tamlama oluşturarak dilimizde olmayan ve izah edilmesi zor kavramların yerine kullanılarak dilimize kolaylık sağlamak
19. Aşağıdaki şemalarda verilen bilgilerden hareketle sıfat tamlamalarının oluşumunu açıklayınız.
19. Bir tamlayan ve tamlanandan oluşurken bir diğerinin belirgin özelliğini ortaya koyar. Yani iki isimden oluşur. Tamlanan asıl unsurken tamlayan yardımcı unsurdur.
20. Yandaki isim ve sıfat tamlamasını karşılaştırarak bu tamlamaların benzer ve farklı yönlerini tespit ediniz. Sonuçları maddeler hâlinde tahtaya yazınız.
20.Ortak noktası ikisi de tamlanan ve tamlayandan oluşmaktadır. Farkı ise birinde isim + isimden oluşurken diğerinde sıfat + isimden oluşmuştur. Aynı zamanda isim tamlamasında aitlik ilgisi kurarken sıfat tamlaması o varlığın özelliğini gösterir.
21. Aşağıda verilen sıfat tamlamalarından “gölge” ismini niteleyen ve belirten sıfatları tespit ederek tabloya yazınız.
22.
NİTELEME SIFATLARI BELİRTME SIFATLARI
Belirgin   gölgeUzun   gölge Üçte   bir oranında gölgeBirinci   gölgeHerhangi   bir gölge Tüm   gölge
Bu   gölge
Böyle  gölge
Hangi   gölge

a. Çoban Yıldızı metninden alınan yukarıdaki kelime gruplarından sıfat ve isim tamlamalarını tespit ediniz.
a.            Yakacık Mezarlığı’nın yanı=İsim tamlaması
                Yakacık Mezarlığı’nın yanındaki çeşme= Sıfat Tamlaması
                Öğle güneşi=isim tamlaması
                Tozlu , sıcak öğle güneşi=Sıfat Tamlaması (Nasıl öğle güneşi)
                İhtiyar çınar = sıfat tamlaması
                Çınarın gölgesi= isim tamlaması
b.  Tespit ettiğiniz sıfat ve isim tamlamalarının yapı ve anlam bakımından ne gibi farklılıklar gösterdiğini tartışınız. Ulaştığınız sonuçları defterinize yazınız.
b. (20. Soruda cevaplanmıştı) Ortak noktası ikisi de tamlanan ve tamlayandan oluşmaktadır. Farkı ise birinde isim + isimden oluşurken diğerinde sıfat + isimden oluşmuştur. Aynı zamanda isim tamlamasında aitlik ilgisi kurarken sıfat tamlaması o varlığın özelliğini gösterir.

2. Etkinlik
Sınıf dört gruba ayrılır. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup Çoban Yıldızı, ikinci grup Tembel Harcı Huylarımız, üçüncü grup Hınk Deyicinin Hakkı, dördüncü grup Portakalcı İsmet Bey metinlerinde isim ve sıfat tamlaması grubundan beşer adet tespit eder. Grup sözcüleri tarafından tespit edilen tamlamalar tahtaya yazılır.
  Çoban Yıldızı Tembel Harcı Huylarımız Hınk Deyicinin Hakkı Portakalcı İsmet Bey
İsim tamlaması Öğle güneşiHarmanların kenarıKaz sürüsü Tavukların arası
Çeşme başı
Benim oğlumBabamın temadisiBabanın nutukları Oğul arası
Evladın babası
Para kesesiDiyenin hakkıSesinin karşılığı Para sesi
Gölge kadılığı
Portakal kabuğuİsmet Bey’in müşterisiOnun oğlu Torbanın ucu
Sıkmaların yanı
Sıfat tamlaması Geniş gölgelikli   çınarlarYıkık yosunlu taşlarİkinci mezarlık Bir mezarlık
Bu mezarlık
Okumuş kişiSaygın kişiBütün derdi Şu hal
Orta yaşlı
İki kişiBir miktarBu adam Her vuruş
Üç kilo mandalinaİyi damgası basan benBeş yüz lira Şu portakalları
O an

23.
Yukarıdaki cümleler Çoban Yıldızı metninde “… aynanın sağ ve solundaki camlı raflarda ustura, fırça ve havlular göze çarpar.” cümlesinde anlam kaybına uğramadan tek bir cümleyle ifade edilmiştir. Buradan hareketle;
a. Bu cümleleri tek bir cümle hâlinde söyleyebilmemizi sağlayan unsur nedir? Bu unsurun cümleye başka ne tür katkıları olduğunu söyleyiniz.
a. Uzun bir kelime grubunun birbirine bağlanmış olması. BU uzun kelime grupları cümle uzun tasvirlerin varlığını sağlar.
b. “…aynanın sağındaki ile solundaki camlı raflarda ustura, fırça ile havlular göze çarpar.” cümlesi “…aynanın sağındaki ve solundaki camlı raflarda ustura, fırça ve havlular göze çarpar.” cümlesinin değişik bir söylenişidir. “Ve”nin ve  “ile”nin buradaki görevleriyle ilgili neler söylenebilir?
b. Bağlaçtır.

24.
a. Aşağıda “ve, ile” bağlacının oluşturduğu kelime grubu gösterilmiştir. Bu kelime grubunun yapısını tespit ediniz.
a. İki tane aynı türdeki sözcüğü birbirine bağlar. Aşağıdaki kelimeler iki isim ve bir tane de bağlaçtan oluşmuştur.
b. Aşağıda bağlaçlar ve bağlaçların oluşturduğu kelime grupları gösterilmiştir. Bu bağlaçların kelime grup­larına ve cümleye anlamca ne gibi bir etkisi olduğunu tartışınız. Ulaştığınız sonuçları sözlü olarak ifade ediniz.
b. Cümleleri ve aynı görevdeki sözcükleri birbirine bağlayarak aralarında anlam ilgisi kurmuştur.
c. Aşağıdaki cümlelerde, bağlaçlarla oluşturulan kelime gruplarını bulunuz.
– Her iki kahve de içindekilere = de bağlacı
–hiç yüzü gülmeyen ve hep ağlar = ve bağlacı
–kâh sık kâh seyrek ağaçlı bahçelere= kah… kah… bağlacı
–kısa ve yaşamın ta içinden= ve bağlacı
–ya gerçekten ona katıldığından ya da ondan yana = ya… ya bağlacı

25.  “… kırmızı ibiğini gururla kaldıran bir horoz, keskin bir çığlık ile sizi karşılar.”, “Cami, dört köşe beyaz bir kutu gibidir.” cümlelerini altı çizili kelimelerden sonra kullanılan “ile” ve “gibi”leri kaldırarak okuyunuz. Buradan hareketle “ile” ve “gibi”nin cümleye katkısını tartışınız. Sonucu tahtaya yazınız.
25. Edattır o  sözcükler. Tek başlarına anlamları yoktur ama  diğer sözcüklerle birleşerek birçok anlam özelliği gösterirler cümlede.
26.  “…aynanın sağ ve solundaki camlı raflarda ustura, fırça ve havlular göze çarpar.” cümlesinde “ve” bağlaçları yerine “ile” bağlacını kullanabilmiştik. “… kırmızı ibiğini gururla kaldıran bir horoz, keskin bir çığlık ile sizi karşılar.” cümlesinde “ile” yerine “ve” kullanabilir miyiz? Buradan hareketle “… kırmızı ibiğini gururla kaldıran bir horoz, keskin bir çığlık ile sizi karşılar.” cümlesindeki “ile”nin işlevi hakkında neler söylenebilir?
26. Kullanamayız. Daha öncekinde bağlaçtı ve iki sözcüğü birbirine bağlamaktaydı. Aynı zamanda ile yerine ve koyduğumuzda anlamı bozulmazdı. Şimdi ise bu sözcük edattır.Durum özelliği göstermektedir.

27.
 a. Aşağıda “ile” nin oluşturduğu kelime grubu gösterilmiştir. Bu kelime grubunun yapısını tespit ediniz.
a. Tek başına anlamı yoktur ama cümlede diğer sözcükle birleşip anlam ilgisi kurarlar.
b. Aşağıda edatlar ve edatların oluşturduğu kelime grupları gösterilmiştir. Bu edatların kelime gruplarına ve cümleye anlamca ne gibi bir etkisi olduğunu tartışınız. Sonuçları sözlü olarak ifade ediniz.
b.
Şeker   gibi tatlı portakalları   vardı İsmet amcanın.    Benzerlik   anlamı katmıştır
Benim için İsmet   amcanın portakalları bir başkadır. Uğruna, adına anlamı katmıştır
İsmet   amcaya göre kendi portakallarından iyisi   yoktur. Görüş, görecelik anlamı katmıştır
İsmet   amcanın portakallarından başka   portakal yemem. Hariçlik,   dışında anlamı katmıştır
Bu kadar   pahalı   almamalıydın portakalları. Derece, ölçü anlamı katmıştır
Her şeye rağmen İsmet amcanın portakallarını alırım. Karşıtlık anlamı katmıştır
İsmet   amcayı tanıdığım günden beri   onun müşterisiyim. Zaman   anlamı katmıştır
c. Aşağıdaki cümlelerde edatlarla oluşturulan kelime gruplarını bulunuz.
c.            deve hörgücü gibi= gibi edatı
                tek basık minaresi ile= ile edatı
                daha fazla görmemek için= için edatı
sabrı taşar gibi= gibi edatı
benim gibi= gibi edatı
günden beri= den beri edatı
3. Etkinlik
Aşağıdaki bağlaç ve edatlar resimleri gösterilen varlıkların adlarından yararlanılarak cümle içinde kullanılır. Oluşturulan cümlelerdeki bağlaç ve edatların anlama katkısı belirlenir. (Örnek: “Kitap gibi öğrenciydi o.” Bu cümlede “gibi” edatı cümleye benzerlik anlamı katmıştır.)

28. III. Ünite “Noktalama İşaretleri” konusunda, ünlem işaretinin; sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma vb. duyguları anlatan, bir doğa sesini yansıtan kelime veya cümlelerin sonuna konulan noktalama işareti olduğunu öğrenmiştiniz.
a.  Buradan hareketle Hınk Deyici ve Portakalcı İsmet Bey adlı metinlerde sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma vb. duyguları anlatan, bir doğa sesini yansıtan kelime veya cümleleri bulunuz.
a.           
b.  Tespit ettiğiniz kelime veya cümlelerde sonunda ünlem işareti olmadığı hâlde sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma vb. duyguları anlatan bir doğa sesini yansıtan kelime veya cümlelere rastladınız mı? Rastladıysanız bu duru­mu nasıl açıklayabilirsiniz? Sözlü olarak ifade ediniz.
b. Hepsinde ünlem işareti koymamış. Doğa sesine rastladık.(Hınk Deyici de şık şık sesi) Tabiat taklidi olan sesler de ünlem değeri taşır.
c.  Kelime gruplarının en küçüğü iki kelimeden oluştuğuna göre tespit ettiğiniz ünlemlerden hangilerinin ünlem grubu olduğunu söyleyiniz.
c.

29. Portakalcı İsmet Bey metninden alınan yukarıdaki cümlelerde koyu yazılan ünlem gruplarını çıkararak cümleleri bir daha yazınız. Ünlem grupları olmadan yazdığınız bu cümlelerle yukarıdaki cümleleri karşılaştırarak ünlem gru­plarının cümleye katkılarını söyleyiniz.
29. Ünlemler aniden ortay çıkan duyguların etkisiyle ağızdan bir çırpıda çıkan, bu duyguları daha etkili anlatmaya yarayan kelimelerdir veya sözler olduğu için burada da sözün etkili olmasını sağlamışlardır.

30.Tembel Harcı Huylarımız metninden alınan yukarıdaki cümlelerde altı çizili olarak verilen isimleri Ali Baba, Oğul Ali, Ali Hoca, Öğrenci Ali, Ali Usta, Çırak Ali şeklinde ifade edilse baba – oğul, hoca – öğrenci, usta – çırak isimleri ile “Ali” ismi arasında nasıl bir ilişki kurulabilir?
30. Unvan isimleridir. Buradakiler unvan grubunu oluştururlar.
31. Bir şahıs ismiyle, bir unvan veya akrabalık isminden meydana gelen kelime gruplarına unvan grubu dendiğine göre Hınk Deyici ve Portakalcı İsmet Bey metinlerinde geçen unvan gruplarını bulunuz.
31. İsmet Bey, Nermin Hanım ,

Anlama – Yorumlama
1. a. Yukarıdaki metinde deyim, isim tamlaması, sıfat tamlaması, tekrar (ikileme), ünlem grupları, edatlarla ve bağlaçlarla oluşturulan kelime gruplarını bularak bu grupların oluşumlarını açıklayınız. Tespit ettiğiniz kelime grup­larının anlatım içindeki işlevlerini ve cümlede yüklendiği işlevleri söyleyiniz.
1.
deyim Su gibi   akmak
isim tamlaması Kına gecesi
sıfat tamlaması Kara yağız   öğretmen, her şey, o günler
tekrar (ikileme), Mışıl mışıl   uyurken
ünlem grupları Ah o kara   yağız öğretmen, hele esefler,
edat Senin   içinmiş gibi,
bağlaç Kumaşlar, eşyalar,   altınlar ve…,

b. Aşağıdaki kelime gruplarının sınıflandırıldığı şemaya Hayat Böyledir İşte metninde bulduğunuz kelime gruplarından birer örnek yazınız.
b. Yukarıdaki tabloda verilmiştir. Faydalanabilirsiniz.

4. Etkinlik
1. a. Sınıftaki her öğrenci beş dakikalık sürede “ağaç – çiçek – kardeş – kitap – gibi – için – sarı – faydalı” kelime­lerinden kelime grupları oluşturur. Beş dakika sonunda en fazla kelime grubu üreten öğrenci birinci ilan edilir.
b. Oluşturulan kelime grupları birer cümlede kullanılır. Bu cümlelerde kelime gruplarının yerinde ve doğru kul­lanılıp kullanılmadığı tartışılır. Sonuçlar sözlü olarak ifade edilir.

2. Konuşurken ve yazarken neden kelime gruplarını kullanırız?
2. Kelime grupları ifadelerimizi daha kısaltmak, sözlerimizi etkili kılmak amacıyla  kullanırız.
3. Kelime ile kelime grubu arasındaki farklar nelerdir? Tartışınız. Sonuçları maddeler hâlinde tahtaya yazınız.
3. Kelime tek başına bir sözcüğü ifade ederken kelime grubu en az iki sözcüğün bir araya gelmesinden oluşur.
4. Yandaki metinde geçen unvan gruplarını bularak bu grupların anlatım­daki   işlevleri   hakkında   çıkarımlarda
4.            Bulut abla
Ağaç kardeş

5. Etkinlik
Sınıf dört gruba ayrılır, grup sözcüleri seçilir. Gruplar öğretmen tarafından belirlenen sürede önce kendi aralarında aşağıdaki etkinlikleri gerçekleştirir. Daha sonra grup sözcüleri ulaşılan sonuçları açıklar. Bütün bu etkinlikleri gerçekleştiren öğrenciler “anlam birimi olarak kelime” konusunda kısa bir yazı kaleme alırlar.
Birinci grup: Kaybolan Kelime metninden alınan “Bu bayram, dilimizin bir kelime kaybettiğine iyice inandım. “Tandır” gibi, “Kağnı” gibi, artık yaşanan hayatta yeri kalmamış, şöyle böyle bir kelime değil zarif, ince, medeni bir kelime.” cümlesinde geçen kelimelerin, kullanıldıkları yerde kazandıkları yeni anlam ve değerlerini belirler. Bu kelimelerin başka cümlelerde kazanabileceği anlam değerlerini (yan anlam, mecaz anlam gibi) bulur. Kelimelerin metindeki anlamıyla kazanabileceği anlam değerleri arasındaki ilişkiyi belirler.
İkinci grup: Kaybolan Kelime metninden alınan “Kapıyı çalan çöpçünün pos bıyıkları arasında onu aradım. Yok!.. Bahşişini alan bekçinin kavlak dudaklarında onu bekledim. Yok!.. Bakkalın çırağından, sebzecinin yamağından, kasabın oğlundan onu işitmek istedim. Yok!” cümlesindeki kelime gruplarını bulur. Cümledeki kelime ya da kelime grubunun aynı anlama gelen diğer dil birliklerine neden tercih edildiğini belirler.
Üçüncü grup: Kaybolan Kelime metninden alınan “İpek mendilini alan oğlan, eşarbını kıvıran kız, iki buçukluğunu cebine indiren manav, üç gün kapımızı kim çaldıysa, hediyesini kim aldıysa, bana o beklediğim kelimeyi vermeden gitti!
İki yüz kuruş yazan taksinin şoförüne iki yüz elli kuruş veriyorsunuz. Taş gibi bir sükût!
Kitabından sevgiyle bahsettiğiniz genç adamla karşılaşıyorsunuz. Hakarete benzer hissiz bir selam!” cümlelerindeki soyut ve somut anlamlı kelimeleri bulur, bu kelimelerin işlevi ve bu kelimeler yerine başka kelime getirilip getirilmeyeceğini belirler. Anlam genişlemesi veya daralmasına örnek olabilecek kelimeleri tespit eder.
Dördüncü grup: Kaybolan Kelime metninde geçen deyim, terim, eş anlamlı, zıt anlamlı kelimeleri belirler.

Ölçme – Değerlendirme
1.  Aşağıdaki cümlelerde geçen deyimlerden hangisi yanlış anlamda kullanılmıştır?
A) Onun eteğine yapışmış, ondan yararlanmaya çalışıyordu.
B) Yüce makamlarda etek öpmeyi severdi.
C) Yangını görünce etekleri zil çalmaya başlamıştı.
D) Sınava geç kalınca etekleri tutuşmuştu.
E) Zararlı alışkanlıklardan el etek çekmiş, kendini kitap okumaya vermişti.
CEVAP: C

2. Aşağıdakilerden hangisi deyimlerin özelliklerinden biri değildir?
A) Genellikle mecazlı olması
B) Kalıplaşmış sözlerden oluşması
C) Her zaman kelime grubu yapısında olması
D) Toplumsal özellikleri yansıtması
E) Kısa, öz ve etkili anlatıma sahip olması
CEVAP: E

3.  Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun kelimeleri yazınız.
Kelimelerin bir varlığı, kavramı, niteliği, durumu, hareketi karşılamak üzere, belirli kurallar içinde yan ana gelerek oluşturdukları kelime topluluklarına KELİME GRUPLARI denir.
Kelime gruplarında genellikle ASIL ve YARDIMCI olmak üzere iki unsur bulunur.
Tabiattaki seslerin taklidi olan kelimelere YANSIMA SESLER denir.

4.  Aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yazınız.
Kelime gruplarında unsurların sırası, konuşma ve şiir dilinde değişmez ve araya başka kelimeler giremez. ( Y )
Kelime gruplarının diğer kelimelerle ve kelime gruplarıyla ilişkisi, grubun sonundaki yapım ekleriyle sağlanır. ( D )
Kelime grubunun vurgusu, grubun yapısına ve anlamına göre değişir. ( D  )
İkilemelerin arasına noktalama işareti konabilir. ( Y )

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Not: Yalnızca bu blogun üyesi yorum gönderebilir.