ZAMBAK 10.SINIF TÜRK EDEBİYATI 41-45.SAYFA CEVAPLARI

2.ÜNİTE

SAYFA 41-45 ARASI CEVAPLARI

c-


Yazılı Edebiyat (Köktürk Yazıtları, Uygur Metinleri)

HAZIRLIK

1.Yazının
kullanılması bize ne gibi kolaylıklar sağlamıştır, tartışınız. Sonuçları
maddeler hâlin­de yazarak sınıf panosuna asınız

Bilgilerin unutulmasını önlemiştir.

Geçmişi geleceğe taşımıştır.

Kültürün taşıyıcılığını yapmıştır.

Birbirimizi daha iyi anlamamızı sağlamıştır.

Teknolojik gelişmelerin önünü açmıştır.

Bilgilerin çabuk öğrenilmesini sağlamıştır.

 

2.Köktürk
Yazıtları'yla ilgili bir sunum hazırlayınız ve bunu sınıfta gösteriniz.

EK
BİLGİ(GÖKTÜRK YAZITLARIYLA İLGİLİ VİDEO)

3.Köktürk
Yazıtları'yla bulunduğu yeri ve yazıların özelliklerini araştırınız.

Türk yazılı
edebiyatının ilk örnekleri Orhun Yazıtları’dır. Orhun Yazıtları, Göktürk
İmparatorluğu'nun ünlü hükümdarı Bilge Kağan devrinden kalma üç adet
yazılı dikilitaştır. Moğolistan'ın kuzeyinde, Baykal gölünün güneyinde,
Orhun ırmağı vadisindeki Koşo Saydam gölü yakınlarındadır.

EK BİLGİ:

GÖKTÜRK (ORHUN) YAZITLARININ ÖZELLİKLERİ

ü
Türklerin bulunan
ilk yazılı metinleridir.

ü
Bu metinler doğu
Göktürklerin tarihine ışık tutar.

ü
Söylev türünde
yazılmıştır.

ü
Kitabelerde
oldukça gelişmiş ve işlenmiş bir dil kullanılmıştır.

ü
Türk dilinin
gelişmişlik düzeyine ilişkin etraflı bilgiler edinilebilir.

ü
Hem dinî hem de
din dışı konular işlenmiştir.

ü
Tarih, coğrafya
ve edebiyata kaynak olacak niteliktedir.

ü
Türk tarihini,
toplumun yaşam biçimini, dünyaya bakış tarzını ortaya koyar.

ü
Kitabelerde
idarecilerin ve sultanların halkı aydınlatması, yaptıklarının hesabını
halka vermesi söz konusudur.

ü
Kitabeleri
1893’te Wilhelm Thomsen okumuştur.

ü
Bir yüzleri
Göktürk alfabesiyle, diğer yüzleri Çince yazılmıştır.

Kül
Tigin Abidesi

(Güney yüzü)


Günümüz Türkçesiyle

(1)  Tanrı
gibi gökte olmuş Türk Bilge Kağanı, bu zamanda oturdum. Sözümü tamamıyla
işit. Bilhassa küçük kardeş yeğenim, oğlum, bütün soyum, milletim,
güneydeki Şadpıt beğleri, kuzeydeki Tarkat, Buyruk beyleri, Otuz
Tatar...

(2)Dokuz
Oğuz beyleri milleti! Bu sözümü iyice işit, adamakıllı dinle: Doğuda gün
doğusuna, güneyde gün ortasına, batıda gün batısına, kuzeyde gece
ortasına kadar, onun içindeki millet hep bana tabidir.

(3)Bunca
milleti hep düzene soktum. O şimdi kötü değildir. Türk kağanı Ötüken
ormanında otur­sa ilde sıkıntı yoktur. Doğuda Şantung Ovası'na kadar
ordu sevk ettim, Tibet'e ulaşmama az kaldı. Güneyde Dokuz Ersin'e kadar
ordu sevk ettim, Tibet'e ulaşmama az kaldı. Batıda İnci Nehri'ni geçerek

(4)Demir
Kapı'ya kadar ordu sevk ettim. Kuzeyde Yir Bayırku yerine kadar ordu
sevk ettim. Bunca yere kadar yürüttüm. Ötüken ormanından daha iyisi hiç
yokmuş. İl tutacak yer Ötüken ormanı imiş. Bu yerde oturup Çin milleti
ile

(5)anlaştım.
Altını, gümüşü, ipeği ipekliyi sıkıntısız öylece veriyor. Çin milletinin
sözü tatlı, ipek kumaşı yumuşak imiş. Tatlı sözle, yumuşak ipek kumaşla
aldatıp uzak milleti öylece yaklaştırırmış. Yaklaştırıp konduktan sonra,
kötü şeyleri o zaman düşünürmüş.

(6)İyi
bilgili insanı, iyi cesur insanı yürütmezmiş. Bir insan yanılsa
kabilesi, milleti, akrabasına kadar barındırmazmış. Tatlı sözüne,
yumuşak ipek kumaşına aldanıp çok çok, Türk milleti, öldün; Türk
mil­leti, öleceksin!

(7)Güneyde
Çoğay ormanına, Tögültün Ovası'na konayım dersen Türk milleti,
öleceksin. Orda kötü kişi şöyle öğretiyormuş: uzak ise kötü mal verir,
yakın ise iyi mal verir deyip öyle öğretiyormuş. Bilgi bilmez kişi o
sözü alıp, yakına gidip, çok insan öldün!

(8)O
yere doğru gidersen Türk milleti öleceksin! Ötüken yerinde oturup
kervan, kafile gönderirsen hiçbir sıkıntın yoktur. Ötüken ormanında
oturursan ebediyen il tutarak oturacaksın. Türk milleti, tok­luğun
kıymetini bilmezsin. Açlık, tokluk düşünmezsin. Bir doysan açlığı
düşünmezsin.

(9)        
Öyle olduğun için, seni beslemiş olan Kağan'ının sözünü almadan her yere
gittin. Hep orda  mahvoldun, yok edildin. Orda, geri kalanınla her yere
hep zayıflayarak, ölerek yürüyordun. Tanrı buyurduğu için, kendim
devletli olduğum için, kağan oturdum.

(10) Kağan
oturup aç, fakir milleti hep toplattım. Fakir milleti zengin kıldım. Az
milleti çok kıldım. Yoksa bu sözümde yalan var mı? Türk beyleri,
milleti, bunu işittin! Türk milletini toplayıp il tutacağını burda
vurdum.

(11) Yanılıp
öleceğini yine burda vurdum. Her ne sözüm varsa ebedî taşa vurdum. Ona
bakarak bilin. Şimdiki Türk milleti, beyleri, bu zamanda itaat eden
beyler olarak mı yanılacak­sınız? Ben ebedî taş yontturdum.. Çin
kağanından re­simci getirdim, resimlettim. Benim sözümü kırmadı.

(12) Çin
kağanı maiyetindeki resimciyi gönder­di. Ona bambaşka türbe yaptırdım.
İçine dışına bambaşka resim vurdurdum. Aş yontturdum. Gönüldeki sözümü
vurdurdum... On Ok oğluna, yabancına kadar bunu görüp bilin.

(13) Ebedî taş
yontturdum... İl ise şöyle daha erişilir yerde ise işte öyle erişilir
yerde ebedî taş yont­turdum, yazdırdım. Onu görüp öyle bilin.

1.ETKİNLİK

a.
Okuduğunuz metin parçasının dil ve anlatım özelliklerini belirleyerek
aşağıdaki bölüme yazınız.

Metinin
yazıldığı döneme göre oldukça sade bir dili vardır. Metin kısa ve özlü
bir anlatımla sahiptir. Sağlam ve ilgi çekici bir üslubu vardır. Metinin
anlatımında söylev havası hâkimdir.

b.
Metin; dil, anlatım, tema, duyuş ve zevk bakımından eski Türklerin
özelliklerini yansıtıyor mu? Metinde döneme özgü bu özelliklere nasıl
yer veriliyor? Düşüncelerinizi belirtiniz.

Eski Türkler tek tanrılı bir dine inanıyorlardı. Yaptıkları her işte
hesap verme duyguları vardı. Bu metinde de hükümdar halkına hesap
vermektedir. Halkı için neler yaptığını anlatmaktadır.

2.
Etkinlik

a.
Okuduğunuz metin parçasında Köktürklere ait özellikleri tespit ederek
aşağıdaki kavram haritasına yazınız.

1.  Avcılık
yaparlar.

2. Altını,
gümüşü ve ipeği işlemesini biliyor.

3. Savaşçı bir
millettir.

4. Bilgili
insanlardır.

5. Yaptıkları
her işte hesap verirler.

6. Fakirlere
yardım yaparlar.

7.
Hakanlarının söylerine sadıktırlar.

8. Tek tanrılı
bir dine inanmaktadırlar.

9. Çinlilerle
ilişki içindedirler.

10. Yazıyı
kullanmasını biliyorlar.

b.
Türklere ait yazılı kaynakların en önemlileri hangileridir? Bu önem
neden kaynaklanmak­tadır? Niçin? Düşüncelerinizi belirtiniz.

Yazıtların üçü
çok önemlidir. Çünkü Yazıtlar Türk dili, tarihi, edebiyatı, sanatı,
töresi hakkında önemli bilgiler vermektedirler. Türk ve Türkçe adı, ilk
kez Doğu Göktürkler dönemine ait bu yazıtlarda geçmektedir. İki taştan
oluşan Tonyukuk 720, Kültigin 732, Bilge Kağan 735 yılında dikilmiştir.
Kültigin yazıtı, Bilge Kağan'ın ağzından yazılmıştır. Kültigin, Bilge
Kağan'ın kardeşi, Tonyukuk ise veziridir. Anıtların olduğu yerde
yalnızca dikilitaşlar değil, yüzlerce heykel, balbal, şehir harabeleri,
taş yollar, su kanalları, koç ve kaplumbağa heykelleri, sunak taşları
bulunmuştur.

KÜLTİGİN ANITI

3,35 metre
yükseklikte, kireçtaşından yapılmış ve dört cephelidir. Doğu-batı
cephelerinin genişliği aşağıda 132, yukarıda 122 santimetredir.
Kuzey-güney cepheleri de aşağıda 46, yukarıda 44 santimetredir. Üst
kısım kemer şeklinde ve yukarıda beş kenarlı olarak bitmektedir.
Anıttaki satırların uzunluğu 235 santimetredir. Yazıtın doğu yüzünde 40;
güney ve kuzey yüzlerinde 13'er satır Göktürk harfli Türkçe metin
vardır. Batı yüzünde ise, devrin Tang İmparatoru'nun Kültigin'in ölümü
dolayısıyla gönderdiği Çince mesajına yer verilmiştir. Batı yüzde Çince
yazılar dışında yazıta sonradan eklenmiş Göktürk harfli iki satır
bulunmaktadır. Yazıtın kuzeydoğu, güneydoğu, güneybatı yüzlerinde de
Göktürk harfli Türkçe metinler mevcuttur. Kültigin yazıtında Göktürk
tarihine ait olaylar, Bilge Kağan'ın ağzından nakledilerek birlik,
bütünlük mesajı verilir. Yazıtın doğu, kuzey ve güney yüzlerinin
yazıcısı, Yollug Tigin, batı yüzünün yazıcısı ise, Tang İmparatoru Hiuan
Tsong'ın yeğeni Çang Sengün'dür. Kültigin yazıtının doğu yüzünde, bütün
Türk boylarının ortak damgası olduğu sanılan dağ keçisi damgasına;
doğuya ve batıya bakan "tepelik" kısımlarında ise, kurttan süt emen
çocuk tasvirlerine yer verilmiştir. Yazıt, geçen yaklaşık 1300 yıllık
süreç içinde önemli ölçüde tahrip olmuştur. Zira yazıtın doğu ile kuzey
yüzlerini birleştiren kısım yıldırım düşmesi sonucunda parçalanmıştır.
Orijinalinde kaplumbağa kaide üzerinde bulunan yazıt, bu kaidenin de
parçalanması üzerine 1911 yılında, sunak taşından kesilen granit bir
blok üzerine oturtulmuştur. 

BİLGE KAĞAN ANITI

Kültigin
Anıtının bir kilometre uzağındadır. 734 yılında ölen Bilge Kağan adına
oğlu Tenri Kağan tarafından yaptırılan bu anıt 735 yılında dikilmiştir.
Yazıtta Bilge Kağan'ın ağzından devletin nasıl büyüdüğü anlatılmakta ve
Kültigin'in ölümünden sonraki olaylar ilave edilmektedir. Ayrıca kağanın
konuşmasından başka yeğeni Yuluğ Tigin'in kayıtları da yer almaktadır.
Yaklaşık 3,75 metre yüksekliğinde olan yazıt, dört cephelidir. Yazıtın
doğu yüzünde 41, kuzey ve güney yüzlerinde 15'er satır Göktürk harfli
Türkçe metin bulunmaktadır. Batı yüzünde ise, Çince bir metne yer
verilmiştir. Batı yüzün tepelik kısmının ortalarına da Göktürk harfli
Türkçe manzum metin yazılmıştır. Yazıtın güneydoğu, güneybatı ve batı
yüzlerinde de Göktürk harfli Türkçe küçük metinler bulunmaktadır.
Yazıtta olayları nakleden, öğütler veren Bilge Kağan'dır. Yazıta
Kültigin'in ölümünden sonraki olaylar da ilave edilmiştir. 

                                                BİLGE KAĞAN-GÖKTÜRK
YAZITLARI

TONYUKUK ANITI

Tonyukuk anıtı
dört cepheli iki dikilitaş halindedir. Yazılar, diğer taşlara göre daha
silik durumdadır. Tonyukuk, Bilge Kağan'ın babası İlteriş Kağan'ın
amcası Kapgan Kağan'ın ve Bilge Kağan'ın baş veziri idi. Bu anıtı
ihtiyarlık devrinde kendisi diktirmiştir ve yazılar da kendisine aittir.
Taşlarda Göktürklerin Çin esaretinden nasıl kurtulduğu, kurtuluş
savaşının nasıl yapıldığı ve Tonyukuk'un neler yaptığı anlatılır.
Birinci yazıt, 243 cm; ikinci yazıt ise, 217 cm yüksekliğindedir.
Birinci yazıtta 35, ikinci yazıtta 27 satır Göktürk harfli Türkçe metin
bulunmaktadır.

Göktürk
Yazıtları’nda, Göktürk tarihi konu edinilir. Devletin güçsüzleşmesi,
Türk ulusunun bağımsızlığını yitirip Çin egemenliği altına girmesi,
sonra yeniden güçlenmesiyle ilgili gelişmeler ve bunların nedenleri
üzerine durulur. Bu tarihi olayların anlatımında kullanılan Türkçe,
oldukça gelişmiş bir kültür dili olarak karşımıza çıkmaktadır.

Göktürk
Yazıtları üzerine Şemseddin Sami, Hüseyin Namık Orkun, Nihal Atsız,
Muharrem Ergin gibi Türkologlar çalışma yapmıştır.

3.
Etkinlik

a.   

Köktürk Yazıtları'ndaki tarihî ve siyasi olayların tarih
kitaplarında nasıl anlatıldığını belirtiniz.

b. 

Köktürk Yazıtları'nın Türk tarihi açısından önemini açıklayınız.

Türklerin bilinen ilk yazılı belgeleri oldukları için bu yazıtlar çok
önemlidir.

c.

Köktürk Yazıtları'ndaki temel düşünce nedir? Köktürk
Yazıtları'nın hangi konuları içerdiğini yorumlayınız.

Bu yazıtlardaki temel düşünce
halka hesap verme düşüncesidir. Bu yazıtlar hesap verme, düşmandan
korunma, tedbir alma, birlikte yaşama, geleceğe mesaj verme gibi konular
üzerinde durmaktadır.

ANLAMA VE YORUMLAMA

4.
Etkinlik

a.
Aşağıda İslamiyet öncesi yazılı Türk edebiyatına ait ilk alfabe ve metin
örnekleri verilmiştir. Metinlerden hareketle yazılı dönemin eserlerini
gruplandırarak aşağıdaki bölüme yazınız.

1.

Metin

Latin
Alfabesiyle Yazılmış Köktürkçe Metin

Tengri teg
Tengride bolmış Türk Bilge Kagan bu ödke olurtum. Sabımın tüketi eşidgil.
ülayu ini yigünüm oglanım biriki oguşum budunum biriye şadpıt begler
yırıya tarkat buyruk begler Otuz (Tatar...)

Latin
Alfabesiyle Yazılmış Türkiye Türkçesi Metni

Tanrı gibi
gökte olmuş Türk Bilge Kağanı, bu zamanda oturdum. Sözümü tamamıyla
işit. Bilhassa

küçük kardeş yeğenim, oğlum, bütün soyum, milletim, güneydeki şadpıt
beğleri, kuzeydeki tarkat,

buyruk beyleri, Otuz Tatar      

Köktürk Alfabesiyle Yazılmış Köktürkçe Metin

2.

Metin

Latin
Alfabesiyle Yazılmış Uygurca Metin

Bu buyan edgü
kılınç - nıng tüş – inte burkan kutın bulup men kamala anantaşiri
kininte bud ködürmeçe tınlıglar oglarınga bulturayın nırvanıg ang
üslünçü - sinte

Latin
Alfabesiyle Yazılmış Türkiye Türkçesi Metni

Bu iyilik ve
iyi amelin karşılığında burkan saadetini bulup ben Kamala Ananta-Şri
sonunda ayakta dolaşan canlıların oğlanlarına tam göçerken nirvanayı
buldurayım.

Uygur
Alfabesiyle Yazılmış Uygurca Metin

a)  
Edebî metinler

b) 
Dinî metinler

b.

Yukarıdaki Uygur dönemine ait metnin içeriğini belirtiniz.

Uygur
dönemine ait metinler dini içerikli metinlerdir

c.

Araştırmalarınızdan faydalanarak yazılı belgelerin bulundukları
yerleri ve yazıların özelliklerini açıklayınız.

Orhun
Yazıtları'nı ilk kez 1889 yılında Rus tarihçi Yardintsev bulmuştur.
1890'da bir Fin heyeti, 1891'de de bir Rus heyeti burada incelemelerde
bulunmuştur. Bu heyetler yazıları çözememişlerdir. Fakat 1893 yılında
Danimarkalı bilgin Wilhelm Thomsen, 38 harfli alfabeyi çözerek yazıtları
okumayı başarmıştır. Alfabenin dördü sesli, otuz dördü sessiz harften
oluşur. Yazıda harfler birbirine birleştirilmez, kelimeler de
birbirlerinden iki nokta konularak ayrılır. Sağdan sola ve yukarıdan
aşağıya yazılır. Orhun Yazıtlarında yazılar yukarıdan aşağıya yazılmış
ve sağdan sola doğru istiflenmiştir. 

5.
Etkinlik

İncelediğiniz metinlerden hareketle döneme özgü hangi özelliklerin esere
yansıdığını örnekler vererek açıklayınız.

Dini inançlar, ilişki içinde olunan ülkeler, kullanılan dilin
özellikleri, kullanılan alfabeleri eserlerde görmek mümkündür.

6.
Etkinlik

a.

İki gruba ayrılınız. Birinci grup; Köktürk Yazıtları'nı günümüze
göre, ikinci grup ise yazıldığı döneme göre değerlendirsin.

b.

Yazıtlardaki yaşam mücadelesini, hâkimiyet isteğini ve birlikte
yaşama arzusunu tartışınız. Sonuçları sözlü olarak ifade ediniz.

DEĞERLENDİRME

a.

Aşağıda boş bırakılan yerlere uygun sözcükler getiriniz.

TONYUKUK,
KÜLTİĞİN VE BİLGE KAĞAN
adına dikilen Köktürk

Yazıtları
720-734 yılları arasında yazılmıştır.

b.

Aşağıdaki bilgilerin başına doğru ise "D", yanlış ise "Y"
yazınız.

(Y) Türk
edebiyatının ilk yazılı metinleri Uygurca ile yazılmıştır.

(D) İslamiyet
öncesi yazılı Türk edebiyatı iki gruba ayrılır.

(D ) İslamiyet
öncesi yazılı Türk edebiyatı metinlerinde döneme ait özellikler vardır.

(Y) Köktürk
Yazıtları dinî ve sosyal içerikli metinlerdir.

c. Aşağıdaki
çoktan seçmeli soruyu ce­vaplayınız.

1.
Köktürk Yazıtları'yla ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi
yanlıştır?

A)

Uygur Devleti'yle Köktürk Devleti'nin Çinlilere karşı verdiği mücadele
anlatılır.

B)

Yazıtlarda edebî bir dil kullanılmıştır.

C)

Köktürk Devleti'nin tarihine ışık tutar.

D)

Köktürk alfabesi ile yazılmıştır.

E) Köktürk
Yazıtları, Tonyukuk, Kül Tigin ve Bilge Kağan adına dikilmiştir.

ÜNİTE SONU DEĞERLENDİRMESİ

a.

Destanların oluşum aşamalarıyla ilgili aşağıdaki boş bırakılan
yerleri uygun sözcüklerle doldurunuz.

1.

Aşama:
Halkı derinden
etkileyen bir OLAYIN yaşanması,

2.Aşama:

Bu felakete
karşı koyan ve halkı kur­taran bir KAHRAMANIN ortaya çıkması,

3.Aşama:

Toplum
belleğinde derin izler bırakan bu olay ve kahramanların destani
öykülerinin HALK tarafından parçalar (epizotlar) hâlinde sözlü
olarak söylenip yayılması,

4.

Aşama:
Güçlü bir
şairin çıkıp bu uzun öyküleri  MANZUM OLARAK yeniden yazması.

b.

Aşağıdaki bilgilerin başına doğru ise "D", yanlış ise "Y"
yazınız.

(D ) Sözlü
edebiyatta "tabiat, kahramanlık, savaş, yurt sevgisi, ahlak, dinî
inanışlar" gibi ko­nular ele alınmıştır.

( Y) İslamiyet
Öncesi Türk Edebiyatında söz­lü gelenek ve kültür hâkim değildir.

( D) İslamiyet
Öncesi Türk Edebiyatında şiir­lerde eski Türklerin yaşayış, inanış,
gelenek ve göreneklerinin yansıması görülür.

c.
Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları ce­vaplayınız.

1.
İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı nazım şekillerinden olan ve ölen
kişilerin ardın­dan söylenen, onun iyiliklerini ve erdem­lerini dile
getiren şiirler aşağıdakilerden hangisidir?

A)
Destan               
B) Sagu              
C) Sav   D) Koşuk             E) Mersiye

2.
Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet’in ka­bulünden önceki döneme ait Türk
edebi­yatı ürünlerinden biri değildir?

A)
Sav                B) Sagu                 C) Destan  D) Koşma         
E) Koşuk

3.
Aşağıdaki tarihî kişilerden hangisi ile destan kahramanı Oğuz Kağan
arasında bir benzerlikten söz edilebilir?

A) Atilla 
B) Mete     C) İlteriş Kağan D) Kül Tigin        E) Bilge Kağan