9.Sınıf Dil ve Anlatım Kitabı 1.Ünite:İnsan,İletişim ve Dil (Sayfa:18,19,20,21,22,23,24,25)

9.Sınıf Dil ve Anlatım Kitabı 1.Ünite:İnsan,İletişim ve Dil (Sayfa:18,19,20,21,22,23,24,25)

2. İNSAN, İLETİŞİM VE DİL
Hazırlık
1. Aşağıda resimlenen iletişim süreçlerinde ortaya çıkan temel farklılık nedir? Bu temel farklılık iletişim sürecinde alıcı ve vericiye ne gibi ayrıcalıklar kazandırmıştır? Tartışınız. Ulaştığınız sonuçları maddeler hâlinde tahtaya yazınız.
1. Birinci resimde insan ve hayvan arasında bir iletişim kurulmak istense de aynı kaynaktan  iletişim sağlanmadığı için varsayımlar üzerinde yürümektedir. Diğer resimde her iki cinste aynı grupta olduğu için iletişimde sıkıntı yoktur.


2.  İnsanların farklı coğrafyalarda yaşayabilmek için o coğrafyanın iklim şartlarına göre barınaklar yaptıkları, iklim şartlarını dengeleyecek aletler icat ettikleri görülür. Hayvanlar için böyle bir durumdan söz edilemez. Söz gelimi leylekler aralarında bir anlaşma varmışçasına her yıl aynı zamanda, aynı yolu izleyerek binlerce kilometre yol alır­lar ve uygun yaşam alanlarına göç ederler. Leyleklerin bu şekilde göç etmeyip de insanlar gibi bulundukları yaşam alanlarını yaşanabilir hâle getirme isteğinin olmaması nasıl izah edilebilir? Tartışınız. Ulaştığınız sonuçları sözlü olarak ifade ediniz.
2. Hayvanların yaptıkları davranışlar içgüdüseldir ve neyi neden ve niçin yaptıklarını sorgulamazlar ve kendilerini geliştirmezler ama insanlar sürekli sorgulayan, değiştiren, geliştiren bir varlıktır.

3.  Konfiçyus’a sorulur: “Bir ülkeyi yönetmeye çağrılsaydınız, yapacağınız ilk iş ne olurdu?” Konfiçyus cevaplar: “Hiç kuşkusuz dili gözden geçirmekle işe başlardım. Dil kusurlu olursa sözcükler düşünceyi iyi anlatmaz. Düşünce İyi anlatılamazsa yapılması gereken şeyler doğru yapılamaz. Ödevler gereği gibi yapılmazsa kültür bozulur. Kültür bozulursa adalet yanlış yola sapar. Adalet yoldan çıkarsa şaşkınlık içine düşen halk ne yapacağını, işin nereye varacağını bilmez. İşte bunun içindir ki hiçbir şey dil kadar önemli değildir.”
Konfiçyus’un sözlerinden hareketle dilin önemi hakkında neler söylenebilir?
3. Dili iyi kullanmak her zaman için önemlidir  ve doğru kullanıldığında bir anlam ifade eder. Haklıyken dili iyi kullanmazsanız haksız duruma düşebilirsiniz. Her zaman doğru kelimelerle ve cümlelerle kendimizi ifade etmeliyiz. Yunus Emre’nin şu beyti sözün önemine işaret etmiştir:
“Söz ola kese savaşı, söz ola kestire başı
Söz ola ağulu aşı, yağ ile bal ede bir söz”

İNCELEME
1. METİN

1.  Eskici hikâyesinin başkahramanı olan Hasan’ın özellikleri nelerdir?
1. Hasan kendi halinde sessiz, peltek konuşan biridir. Filistin’in ücra kasabasında yaşamakta ve buranın dilini bilmemektedir.
2.  Hasan, yaşamında en çok neye ihtiyaç duymaktadır? Bu ihtiyacı onun yaşama sevincini ne yönde etkilemiştir? Tartışınız. Ulaştığınız sonucu sözlü olarak ifade ediniz.
2.  Filistin’in ücra kasabasında dilini bilmediği insanların arasında yaşamaktadır ve ihtiyaç duyduğu şey ise kendisi gibi konuşabileceği, anlaşabileceği birilerini bulmak.
3.  Hasan’ı hayattan koparan ve tekrar hayata bağlayan unsur nedir?
3. Ana dilini konuşan kimsenin olmaması  onu hayattan koparırken  bu dili konuşan bir eskici görmesi ve onunla konuşması hayata tekrar bağlamaktadır.
4.  Hasan’ın sizi derinden etkileyen yönü ve sözü nedir?
4. Yalnızlığı …
5.  Hasan’ın hayatını dikkate aldığınızda, insanın günlük yaşamında dille olan ilişkisi hakkında neler söyleye­bilirsiniz?
5. Hayatın her anında insan konuşma ve anlaşma ihtiyacı duyar. Kendisiyle aynı dili konuşan birilerini bulamayınca hayatı küser, yaşama azmini kaybeder.
6.  a. Aşağıdaki çizimleri inceleyerek tabloda verilen soruları cevaplayınız.
a) Dille iletişime geçen insanın özelliği nedir?             
A) Aynı dili kullanmaları
b) İletişimin gerçekleşme amacı nedir?                                             
b)Tanışmak
c) Dil yetisinin iletişim etkinliğinin gerçekleşmesindeki rolü nedir?            
c) Dil yetisi olmayan kişilerde iletişim eksik kalır. Diğer iletişim vasıtalarını kullanmak zorunda kalırlar.
ç) Dille anlaşamayan insanların iletişim aracı nedir?
ç) İletişim olmadığı için araç da yoktur.
d) İşaretle anlaşmadan sembollerle anlaşmak için gereken unsur nedir?
d) Aynı dil göstergelerini yani aynı dili bilmeleri gerekir.

b.  Ulaştığınız sonuçlardan hareketle dil-insan ilişkisiyle ilgili çıkarımlarda bulununuz.
b.

1.  Etkinlik
a.  Aşağıda Eskici hikâyesinde kullanılan dil dışı iletişimler verilmiştir. Bu iletişimlerin hangi durumlarda kul­lanıldığı, iletişim sürecinde alıcı ve verici arasında nasıl bir etki yaptığı hakkında çıkarımlarda bulununuz.
•  Çok sabretti, dayanamadı, yanındaki askere parmağıyla göstererek sordu, o güldü, “Gemel! Gemel!” dedi.
•  Halasının yanındaki kadınlar da sarıldılar, öptüler, söyleştiler, gülüştüler.
•  Şaşarak, eğlenerek seyrediyordu:
•  Eskici başını hayretle işinden kaldırdı. Uzun uzun Hasan’ın yüzüne baktı.
•  Öteki başını ve elini şöyle salladı, uzun iş anlamına… Ve mırıldandı.
a. İletişimde aynı dil göstergesini kullanan insanlar zaman zaman  jest ve mimiklerini kullanarak da anlaşma sağlayabilirler. Hatta bazı zaman bu anlaşma şekli dil göstergesinden daha etkili olabilmektedir.

b.  Siz de günlük hayatınızda kullandığınız dil dışı iletişim araçlarından birkaç tanesini söyleyiniz.
b. Jest, mimik, amblem, rozet, hakemlerin maç içinde  yaptıkları hareketler…

2.  Etkinlik
Sınıf iki gruba ayrılır. Yapılan araştırmalar doğrultusunda birinci grup dilin oluşumunu, ikinci grup dilin gelişimi­ni açıklar.
Dilin nasıl oluştuğunu kesin olarak bilebilmenin bir yolu yoktur. İzleri yarım milyon yıl öncesine kadar dayanan insan yaşamına bakıldığında insanların bu işi nasıl geliştirdiklerine dair bir kanıt bulunamamıştır. Bu kanıt boşluğunda bir çok teori ortaya atılmıştır.
1) Tanrısal Teori: Allah Adem’i yaratmıştır ve Adem’in seslendirdiği her canlının ismi o olmuştur. Bir Hindu inanışına göre lisan evrenin yaratıcısı Brahma’nın eşi tanrıça Sarasvasti’den gelmektedir. Bir çok dinde insanların lisanları ile yaratıldıkları inancı vardır. Teoriye göre insan denilen varlık tek bir atadan gelmişse, insanla birlikte gelişen dil de tek bir kökenden gelmiş olmalıdır
2) Yansıma Teorisi: İlk insanlar, çevrelerindeki sesleri taklit ederek ilkel dilleri oluşturmuşlardır. Modern bütün dillerde doğal ses yansımalarına karşılık gelen kelimeler bulunmaktadır. Bu da yansıma teorisini desteklemektedir. İngilizcede splash, boom, bang bu tür yansıma kelimelerdir. Buna rağmen somut olmayan, ses olgusuna sahip olmayan kelimelerin oluşumunu bu teori ile açıklamak zordur.
3) Ünlemler Teorisi: İlk insanlar, korkularını, acılarını, sevinçlerini, ruh hallerini dışa vuran sesler oluşturmuşlar, böylece dil oluşmuştur.
4) Birlikte İş Teorisi: İlk insanlar, işleri birlikte yapmaya başlamışlar, birlikte tempo oluşturmuşlardır.

Eskici hikâyesinden ve yukarıdaki sorulara verdiğiniz cevaplardan hareketle dille gerçekleştirilen iletişimle dil dışı araçlarla gerçekleştirilen iletişimi “kullanım alanı, alıcı üzerinde bıraktığı etki, iletiyi alıcıya ulaştırmadaki gücü” bakımından karşılaştırınız. Sonuçları sözlü olarak ifade ediniz.
Unutmamak gerekir insanların hayatın her zaman geniş ve sürekli kullandıkları iletişim dil göstergeleridir. Ama toplum hayatındaki gelişmeler zamanlar bunun dışındaki araçları da bizi kullanmaya itmiştir. Bunlardan bazıları da zaman içerisinde diğerinden daha etkili olmuştur. Örneğin sinirli olduğunu söyleyen biri ile kaşları çatan ve hareketleri gergin olan birinin biz de bıraktığı etki aynı olmaz. Burda bazen dil dışı göstergelerde etkili olur. Kullanım alanı açısından ise en yaygın olanı dil göstergesidir.

8. a. Aşağıdaki şemadan hareketle gönderge ile ilgili çıkarımlarda bulunarak gönderge ile gösterge arasındaki ilişkiyi belirleyiniz.
a
b. Yandaki çizimde Hasan yolculuk yaptığı vapurun kaptanı ile konuşturulmuş ve bu süreç aşağıdaki iletişim tablosunda gösterilmiştir. Bu iletişim tablosunda iletişim öğelerini belirleyerek göndergenin iletişimdeki yerini açıklayınız.
b.
c. Aşağıdaki Ayşegül metninde geçen göndergeleri belirleyerek bu göndergeleri iletişim tablosunda gösteriniz.
2. Metin                                               
AYŞEGÜL
Bana şeftali ikram edene baktım: Ne güzel kız.                   — Bu su kenarında açan yeşil şeyler?
— Yavrum şu görünen köyün adı nedir?                               — İnci çiçeği.
— Müftüler.                                                                               — Ya senin adın nedir?
—  Daha ötede neresi vardır?                                                  Utandı; kısaca, usulca: —Ayşegül, dedi.
—  Nergislik.                                                                              …                                                      Refik Halid KARAY
—  Kızım o başına taktığın kırmızı çiçeğin adını bilir misin?
c. Müftüler, nergislik , kadife, inci çiçeği…

9. Aşağıdaki metinlerde meydana gelen iletişim süreçleri metinlerden sonra iletişim tablosunda gösterilmiş, ile­tinin hangi amaçla ve dilin hangi işlevde kullanıldığı açıklanmıştır. Verilen bu bilgileri inceleyerek bir iletinin düzen­lenme amacını ve iletişim sürecinde ortaya çıkan dilin işlevini sözlü olarak ifade ediniz.
3.  Metin                                                              SULTANAHMET
Sultanahmet dünyanın başlangıç noktası olan bir meydandır. Çünkü Sultanahmet Meydanı’na inerken meydan­la Ayasofya’nın arasındaki tam Yerebatan Sarayı dediğimiz sarnıca gireceğimiz yerde bir de Million Taşı vardır. Bu İmparatorluğun dört bir tarafına uzanan yolların başlangıç noktasıdır.

İlber ORTAYLI

4. Metin                                                      VATAN YAHUT SİLİSTRE
Sıtkı Bey        –– Kalede kalmak isteyenler bir tarafa ayrılsın.
Bir Gönüllü    –– Hep burada kalmak istiyoruz ki buraya geldik. Birbirimizden niçin ayrılacağız?
Sıtkı Bey –– (Hiç kimseye yüz vermeyerek) Ağalar! Düşman suyu geçti. Şehrin öbür tarafında herkes bir­birine giriyor. Memleket bir iki güne kadar bütün bütün kuşatılacak gibi görünüyor. Allah zeval vermesin, devlet kalesini kendi askeriyle koruyacak güçtedir.

Namık Kemal

5. Metin                                                                     HAMLET
Birinci Soytarı     –– Delinin dik âlâsı oydu işte!..  Bu kafa özbeöz Yorick’in kafasıydı efendim, Kralın mas­karasının.
Hamlet                –– Bu mu?
Birinci Soytarı     –– O, ya.
Hamlet                –– Bakayım. (Kafatasını alır.) Vah zavallı Yorick! Onu tanırdım  Horito; fevkalade hoş bir adamdı. Kaç kereler beni sırtında taşımıştı. Hâlbuki şimdi bana ne iğrenç geliyor!..

W. SHAKESPEARE (ŞEKSPİR)

6. Metin                                                                BAY KORBES
Tavukla horoz, arabanın üzerine çıkıp oturarak yola koyulmuşlar. Çok geçmeden bir kedi çıkmış karşılarına. Kedi sormuş: “Nereye yolculuk böyle?” Horoz da cevap vermiş: “Bay Korbes’in evine.” Kedi: “Beni de yanınıza almaz mısınız?” demiş. Horoz da: “Hay hay!” diye cevap vermiş.

Grimm Masalları Jacob ve Wilhelm GRIM (Grim Masalları Yakop ve Vilhem GRİM)

7. Metin                                                Ayrıntılı Anlatım, Kavramlaştırma
Türkçe yine bir bütün olarak ele alındığında, başta doğayla ilgili kavramlar olmak üzere, öteki somut kavram­larda da ayrıntılı anlatıma yönelen bir dil olarak karşımıza çıkar.

Doğan AKSAN

8. Metin                                                               AŞK VE ÇİLELER
Monna Rosa, siyah güller, ak güller;
Geyve’nin gülleri ve beyaz yatak.
Kanadı kırık kuş merhamet ister;
Ah, senin yüzünden kana batacak,
Monna Rosa, siyah güller, ak güller!

Sezai KARAKOÇ

3.  Metin     : GÖNDERGESEL İŞLEV                                                          
4. Metin      :ALICIYI HAREKETLENDİRME İŞLEVİ                                               
5. Metin      :KANAL KONTROL İŞLEVİ                 
6. Metin       :HEYECAN BİLDİRME İŞLEVİ                              
7. Metin       İL ÖTESİ İŞLEV             
8. Metin       :ŞİİRSEL İŞLEV                                                        


10. Aşağıdaki iletişim tablosunda dil, şiirsel işlevde kullanılmış ve bu durumda iletinin kazandığı nitelikler ifade edilmiştir. Verilen bu bilgilerden hareketle dilin, şiirsel işlevde kullanılması durumunda iletinin kazandığı özellikleri tespit ederek maddeler hâlinde tahtaya yazınız.
10.
11. a. Eskici hikâyesinde geçen eskici ile Hasan, aşağıdaki çizimlerde konuşturulmuştur. Bu konuşmalardaki ileti­leri tespit ediniz.
b. Tespit ettiğiniz iletilerin düzenlenme amacını ve iletişim sürecinde dilin hangi işlevde kullanıldığını belirle­yerek noktalı yerlere yazınız.

a ve b. cevabı:
1 ) İletinin düzenlenme amacı : Ayakkabının derisi hakkında bilgi vermek.
Dilin işlevi : GÖNDERGESEL İŞLEV                                                          
2 ) İletinin düzenlenme amacı : Duygu ve düşünceyi dile getirmek
Dilin işlevi : HEYECAN BİLDİRME İŞLEVİ                              
3 ) İletinin düzenlenme amacı : Harekete geçirmek
Dilin işlevi : ALICIYI HAREKETLENDİRME İŞLEVİ                                               
4 ) İletinin düzenlenme amacı : İletişimin devap edip etmeyeceğini öğrenmek
Dilin işlevi : KANAL KONTROL İŞLEVİ                 
5 ) İletinin düzenlenme amacı : Dille ilgili bilgi vermek
Dilin işlevi : DİL ÖTESİ İŞLEV             
6 )İletinin düzenlenme amacı : Şiiri ifade etmek
Dilin işlevi : ŞİİRSEL İŞLEV     
                                                 
ANLAMA YORUMLAMA

1.Aşağıdaki şemayı yorumlayarak dilin insan yaşamındaki yeri ile ilgili çıkarımlarda bulununuz.
1. İnsan dili kullandığı ölçüde iletişime geçer ve ne kadar iletişim kurarsa o kadar sosyal bir varlık olur.

3. Etkinlik
Sessiz film (sessiz sinema) oynamak üzere sınıf iki gruba ayrılır ve her grup birer oyuncu seçer. Birinci grup bir sinema filmi ya da tiyatro oyunu belirleyerek ikinci gruptan seçilen oyuncuya söyler. Bu oyuncu kendi grubuna birin­ci grubun belirlediği film ya da tiyatroyu konuşmadan anlatmaya çalışır. (Sessiz sinemada filmin veya dizinin yerli mi yoksa yabancı mı olduğunu, yerliyi baş parmağınızı aşağı doğru indirerek yabancıyı da başparmağınızı yukarıya doğru işaret ederek belirtebilirsiniz. Ayrıca oyunda söylenen kelimenin benzeri, zıddı ve kelimeye ek getirme gibi işa­retler filmi bulmayı kolaylaştırır.) Aynı oyun gruplar değiştirilerek oynanır. Oyun sonunda dille gerçekleştirilen ileti­şimle diğer iletişimler arasındaki farklarla ilgili çıkarımlarda bulunulur.

2. Aşağıdaki Kerem ile Aslı metninde dilin hangi işlevlerde kullanıldığını belirleyiniz.
KEREM İLE ASLI
…
“Yeter âşık, yeter!” dedi. “Bu saza dayanacak yürek yok bizde. Belli ki pir elden içmişsin, yanan bir şey var, yakan bir şey var sende… Nereye götüreceksen götür bu nârı; bir de bizi yakıp kül etme.”
Gayrı Hak âşığı bilip Kerem’i el üstünde tuttular ama Aslı’yı bulmadıktan geri, diken üstündeymiş gibi geldi ona. Gözü kör olsun Keşiş’in, meğer buralardan da kalkıp Hasankale’ye doğru yollanmamış mı! Kerem bunu duyunca bir daha “Vay yandım!” edip yollara düştü…

Burada HEYECAN BİLDİRME İŞLEVİ, ŞİİRSEL İŞLEV, KANAL KONTROL İŞLEVİ ve ALICIYI HAREKETLENDİRME İŞLEVİ                                                 kullanılmıştır.                        
Ölçme – Değerlendirme
1.  Aşağıdakilerden hangisi dilin kaynağı ile ilgili görüşlerden biri değildir?
A) Taklit görüşü
B) İş kuramı görüşü
C) Müziği temel alan görüş
D) Jest ve mimikleri temel alan görüş
E) Göndergesel işlev görüşü
CEVAP:C

2.  Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun kelimeleri yazınız.
Jest ve mimikler dil dışı iletişim araçlarındandır.
Dil,  insanoğlu için en geçerli ve yaygın iletişim aracıdır.
“Sıfatlar ismi niteleyen kelimelerdir.” cümlesinde dil, DİL ÖTESİ İŞLEV  kullanılmıştır.

3.  Aşağıdaki cümlelerle dilin bu cümlelerde kullanılan işlevlerini eşleştiriniz.
Ne zaman kitap okumaya başlayacaksın?    DİLİN KANAL KONTROL İŞLEVİ                 
Aman Allah’ım, bu ne büyük felaket!          DİLİN HEYECAN BİLDİRME İŞLEVİ                              
Çöller, temel olarak ekvatorun kuzey ve güneyinde 15-40 dereceler arasında bulunan çok kurak alanlardır. DİLİN
GÖNDERGESEL İŞLEVİ

4.  Aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yazınız. İletişimde temel amaç anlaşmayı sağlamaktır. (    )
İletişimde temel amaç anlaşmayı sağlamaktır. (  D   )
Dil dışı iletişim araçları ile yapılan iletişim, dille yapılan iletişimden daha kullanışlıdır. (  Y   )
İleti dille ilgili bilgiler vermek üzere düzenlenmişse dil, dil ötesi işlevde kullanılmıştır. (  D  )

5.  Dil-insan ilişkisinden hareketle dilin insan hayatındaki yeri ile ilgili çıkarımlarda bulununuz.