3.ÜNİTE
1. XI - XII. Yüzyıllarda İslamiyet ve Türk Kültürü
SAYFA 48-50.SAYFA CEVAPLARI
1. XI - XII. Yüzyıllarda İslamiyet ve Türk Kültürü
HAZIRLIK
1. Toplumda meydana gelen inanca bağlı değişiklikler sosyal hayatı bütünüyle etkiler, değiştirir. Uygurlar Mani dinini kabul ettikten sonra yerleşik hayata geçmiş ve savaşçı özelliklerini kaybetmişlerdir. Türkler İslamiyet’i kabul ettikten sonra da sosyal hayatlarında birçok değişiklik olmuştur. Sizce İslamiyet öncesi Türk kültürü ile İslamiyet sonrası Türk kültürü arasındaki benzerlik ve farklılıklar nelerdir? Araştırınız.
İslâmiyet, bu dini kabul eden Türklerin duyuş ve düşünüşünü, dünya görüşünü, yaşayış tarzını değiştirmiştir. Bu dönemde kentlerin ve kentsel yaşamın oluşması sonucunda toplumda tabakalaşma meydana gelmiş, bu da Arap ve Fars kültürlerinin yüzyıllar boyunca beslediği büyük bir zevk ayrılığını doğurmuştur.
Gerçekten kentlerde, medrese ve saray çevresinde oluşan yüksek zümre edebiyatı, gerek dil gerek içerik gerekse ölçü ve biçim bakımından yeni uygarlığın etkisine hızla girmiştir. Halkın edebiyatı ise içerik bakımından değişmekle birlikte dil, ölçü ve biçim yönlerinden eski geleneğine bağlı kalarak gelişmesini sürdürmüştür. Böylece Türk edebiyatı, aydınlar için ayrı, halk için ayrı olmak üzere iki kolda gelişme göstermiştir.
Genellikle medrese öğrenimi gören ve İslâmî bilimleri öğrenen yüksek zümre şairleri, Fars edebiyatını örnek almakla birlikte, aynı konu ve temaları, aynı ölçü ve biçimleri kullanarak, kendi üslûplarının damgasını taşıyan klâsik bir edebiyat meydana getirmeyi başarmışlardır. Geçen yıl örneklerini gördüğünüz bu Klâsik Türk Edebiyatı'nı, ileride daha geniş olarak inceleyeceğiz.
İslâmiyet’in Türk edebiyatı üzerindeki etkilerini belirtirken tasavvuf düşüncesine de değinmek gerekir. Bu İslâm mistisizminin özellikle Türk Halk Edebiyatı içinde Dinî - Tasavvufî Türk Edebiyatı diye ayrı bir dal oluşturduğunu, yine geçen yılki derslerinizden biliyorsunuz.
Demek ki İslâmiyet, toplumda bir zevk ayrılığına yol açmakla birlikte, Türk edebiyatının birtakım yeni değerler kazanarak zenginleşmesinde ve böylece çok yönlü bir gelişme göstermesinde etkili olmuştur.
2. Sınıfta dört gruba ayrılarak aşağıdaki etkinlikleri paylaşınız.
a.Köktürk Devleti, alfabesi ve kültürü hakkında araştırma yapınız.
b.Uygur Devleti, alfabesi ve dini hakkında araştırma yapınız.
c.Karahanlı Devleti, alfabesi ve dini hakkında araştırma yapınız.
d.Köktürk, Uygur ve Karahanlı kültürünün birbiriyle etkileşimini araştırınız. Araştırma sonuçlarını sözlü olarak ifade ediniz.
3. Araştırılan konulardan hareketle, Türklerin İslamiyet’in kabulüyle sosyal, siyasi, kültürel ve dil alanlarında gerçekleştirdikleri değişiklikleri belirleyiniz ve bu değişiklileri sınıfta kısa ve özlü biçimde ifade ediniz.
İslâm uygarlığının etkisi altına ilk giren Türkler, Türkistan ve Maveraünnehir'de yerleşen Karahanlılar (840-1212) ile İran, Horasan ve Maveraünnehir'de yerleşen Büyük Selçuklular (1040-1207)dı. Bu nedenle ilk İslâmî eserler, Anadolu dışında, Kaşgâr, Buhara, Semerkant gibi kültür merkezlerinin yer aldığı Karahanlı ve Büyük Selçuklu sahalarında, Hakaniye Türkçesinin ürünü olarak ortaya kondu.
Fars edebiyatını örnek alan, onun ölçü ve biçimlerini kullanan bu edebiyat, eski Türk edebiyatından da belirgin izler taşır. Beyit biriminin yanı sıra dörtlüklerin kullanılması, kullanılan aruz kalıbının da 11'li hece ölçüsüyle uyuşması, bunu apaçık gösterir.
XI. yüzyıldan XII. yüzyıla doğru yabancı etkilerin arttığı görülür. Toplumda tabakalaşma ve edebiyatta zevk ayrılığı da bu dönemde görülmeye başlar. Kısacası bu dönemin edebî verimlerinde bir geçiş döneminin özellikleri görülür.
İNCELEME
1. Etkinlik
Aşağıdaki metin parçalarını inceleyiniz. Bu metin parçalarından hareketle Türk kültürü ve dilindeki değişimi bularak sınıfta anlatınız.
Aşağıdaki üç metinde üç farklı inanç sisteminin metinleri etkilediğini görüyoruz. Türkler hem yaşamlarını hem de sanatlarını inançlarına göre şekillendirmişlerdir. Bunu eserlerin içeriği ve üslubunda görmekteyiz. Köktürk yazıtlarında Hakan Tanrıya hesap vermek için yaptıklarını taşa vurmuş, Uygur metinlerinde Nirvana’ya ulaşmak amaçlanmış, insanları Nirvana’ya ulaştıracak yollar gösterilmiş, Divan-ı Hikmet adlı metinde ise İslam’ın güzellikleri dile getirilmiştir. Köktürk metinlerinde Türkler herhangi bir milletten etkilenmedikleri için dil saf Türkçedir. Uygur metinlerinde Mani dininin terimleri Türkçeye girmiştir. Divan-ı Hikmet adlı metinde ise Arapça Farsça kelimelerin artık Türk edebiyatını şekillendirmeye başladığını metinlerde kullanılan kelimelerden görmekteyiz.
Köktürk Yazıtları
(Kül Tigin Abidesi- Doğu Yüzü)
Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta ikisi arasında insanoğlu kılınmış. İnsanoğlunun üzerine ecdadım Bumin Kağan, İstemi Kağan oturmuş. Oturarak Türk milletinin ilini tutu vermiş, düzenleyi vermiş.
Dört taraf hep düşman imiş. Ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış, hep tâbi kılmış. Başlıya baş eğdirmiş, dizliye diz çöktürmüş. Doğuda Kadırkan ormanına kadar, batıda Demir Kapıya kadar kondurmuş. İkisi arasında pek teşkilatsız Köktürk öylece oturuyormuş. Bilgili kağan imiş, cesur kağan imiş. Buyruku yine bilgili imiş tabii, cesur imiş tabii. Beyleri de milleti de doğru imiş. Onun için ili öylece tutmuş tabii. İli tutup töreyi düzenlemiş. Kendisi öylece vefat etmiş.
Orhun Abideleri
Manici Edebiyatta Nazım
Hürmetle eğiliriz
En üstün tanrımız size
Yeryüzündeki canlılar
Yine nirvanada doğsunlar
Hürmetkar gönülle eğiliriz;
Bütün yeryüzündeki canlılar
Büyük tehlikelerinden kurtulsun,
Nirvananın sükûnunu bulsun.
Karahanlı Edebiyatında Nazım Divan-ı Hikmet'ten
Müslümana karşı şefkatli ve merhametli ol,
Kendin için düşündüklerini Müslüman için de düşün;
Sana cefa edene vefa ile mukabele et;
Ne kadar yıkanırsa yıkansın, kan kan ile temizlenmez.
Ahmet YESEVÎ
ANLAMA VE YORUMLAMA
2. Etkinlik
Aşağıdaki resimlerden hareketle Türklerin kültürel ve sosyal yaşamlarındaki değişikliği sözlü olarak ifade ediniz.
Türkler göçebe bir hayattan artık yerleşik hayata geçmiştir. Göçebe hayatta savaşçılık ve avcılık çok önemliydi. Savaş ve avcılıkta demir çok önemi bir yer tutar. Birinci resim, göçebe yaşamın Türk kültüründeki ve yaşamındaki yerini göstermesi bakımından dikkat çekicidir. İkinci resimde yerleşik hayata geçilerek artık kalıcı eserler meydana getirildiğini görmekteyiz. Yine bu yapılarda Türklerin sanat ve mimari alanlardaki yeteneklerini de görmekteyiz.
3. Etkinlik
a. "Gök Tanrı inancı, Allah inancı, Şamanizm, Kur'an-ı Kerim, dünya hâkimiyeti, fetih duygusu, Arap alfabesi, Köktürk alfabesi, ölüm sonrası hayat" kavramlarını aşağıdaki uygun bölümlere yazınız.
İslamiyet Öncesi Türk Kültürü
ü Gök Tanrı inancı
ü Şamanizm
ü Dünya hâkimiyeti
ü Köktürk alfabesi
İslamiyet Sonrası Türk Kültürü
ü Allah inancı
ü Kur’an-ı Kerim
ü Fetih duygusu
ü Arap alfabesi
ü Ölüm sonrası hayat
b. Araştırmalarınızdan da faydalanarak İslamiyet öncesi Türk kültürü ile İslam uygarlığı
arasındaki etkileşimi açıklayınız.
arasındaki etkileşimi açıklayınız.
Bulundukları coğrafyaya göre bir yaşam tarzı geliştiren eski Türklerin belirli bir kültür düzeyleri vardı. Yiğitlik, mertlik, hoşgörü, cömertlik, konukseverlik gibi yüksek ahlâkî değerleri de içeren bu gelişmiş kültür, Divanü Lûgati't-Türk'te yer alan pek çok savla birlikte, Göktürk Yazıtları'nda ve Uygur metinlerinde apaçık görülmektedir.
Kısacası, İslâm uygarlığı Türk kültürünü yeni değerlerle zenginleştirdiği gibi Türkler de bu uygarlığa özellikle hat ve tezhip (yazı ve süsleme) sanatlarıyla mimarlıkta çok büyük katkılar yapmıştır.
c. İslamiyetin kabulü ile Türklerin sosyal, siyasi ve kültürel hayatındaki değişimleri belirtiniz.
İslâmiyet, getirdiği inanç sistemi ile Türklerin yaşam tarzını ve hukuk düzenini değiştirmiştir. Ancak, Türkler, bu yeni inanç sistemi ve yaşam tarzı içinde de ulusal kişiliklerini oluşturan yiğitlik, mertlik, at sevgisi ve binicilik, konukseverlik, hoşgörü, sözünü tutma, yöneticilik ve güç işlerin üstesinden gelme gibi üstün niteliklerini korumuşlardır. Halk arasında gelişen eski dil ve edebiyat da yeni değerlerle zenginleşerek varlığını sürdürmüştür.
4. ETKİNLİK
a. Aşağıdaki İslamiyet öncesi ve sonrasına ait metinleri dikkatlice okuyunuz. Bu metinleri dil özellikleri bakımından inceleyiniz.
Oğuz Kağan Destanından
Men sinlerge boldum Kağan
Alalınğ yay takı kalkan
Tamga bizge bolsun buyan
Kâk bâri bolsungıl uran
Temür çıdalar bol orman
Av yirde yürüsün kulan
Takı taluy takı müren
Kün tuğ bolgıl kök kurıkan
Günümüz Türkçesiyle
Ben sizlere oldum kağan Alalım yay ile kalkan Nişan olsun bize buyan Bozkurt olsun (bize) uran Demir kargı olsun orman Av yerinde yürüsün kulan Daha deniz daha müren Güneş bayrak, gök kurukan
Oğuz Kağan Destanı'nın dil özellikleri
Devrine göre sade ve anlaşılır bir dil kullanılmış, kullanılan kelimeler yazıldığı dönemin zihniyetine uygun seçilmiş, kelime başlarında “d” sesi yerine “t” sesi , ol- fiili bol- şeklinde, ben zamiri “men” şeklinde söylenmesi tercih edilmiştir.
Hikmet'ten
Ol kadirim kudret birlen nazar kıldı
Hurrem bulup yir astıga kirdim mene
Garip bendeng bu dünyadan güzer kıldı
Mahrem bolup yir astıga kirdim mene
Günümüz Türkçesiyle
Benim Allah'ım kudret ile baktı Mesut olup yer altına girdim işte Garip kulun bu dünyadan geçip gitti Sırdaş olup yer altına girdim işte.
Hikmet'in dil özellikleri
Bu metin geçiş dönemi metni olduğu için İslamiyet önceki dönemdeki metinlerin dil özelliklerini az çok taşımaktadır. Arapça kelimelerin eserde kullanıldığını görmekteyiz. “kadir, kudret, nazar, hurrem, garip, dünya, mahrem” bu kelimeler İslam dinini kabul ettikten sonra Türk edebiyatında görülmeye başlanmıştır.
b. Dildeki değişimin nedenlerini açıklayınız.
Dildeki değişimin başlıca nedeni din değişimidir. Aynı zamanda dil canlı bir kurum olduğu için çağa ve kültürü göre her geçen gün kendini yenilemektedir.
DEĞERLENDİRME
a. Aşağıda boş bırakılan yerlere uygunsözcükler getiriniz.
1. İlk Türk İslam devleti KARAHANLI devletidir.
2. Karahanlılar ARAP alfabesini kullanmışlardır.
3. Köktürk Devleti GÖKTÜRK alfabesini kullanmıştır.
b. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplayınız.
1. Aşağıdakilerden hangisi Türklerin kullanmadığı alfabedir?
A) Latin alfabesi B) Kril alfabesi C) Arap alfabesi D) Köktürk alfabesi E) Çin alfabesi
2. Aşağıdakilerden hangisi Türklerin kültürel olarak değişiminde en fazla role sahiptir?
A) Köktürk alfabesi
B) Türklerin İslamiyeti kabul etmesi
C) Uygur Devleti'nin Mani dinini seçmesi
D) Türklerin Ergenekon'dan çıkışı
E) Alp Er Tunga'nın ölümü
c. Aşağıdaki bilgilerin başına doğru ise "D", yanlış ise "Y" yazınız.
(D) İslami Devir Türk Edebiyatının ilk ürünleri 12. yy. da ortaya çıkar.
(D) İslami Devir Türk Edebiyatının ilk ürünleri genelde didaktiktir.
(Y) Millî nazım birimi olan dörtlük, İslami-yetin kabulünden sonra kullanılmamıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Not: Yalnızca bu blogun üyesi yorum gönderebilir.