10. Sınıf Dil ve Anlatım Kitabı Cevapları EKOYAY 2013-2014 Betimleyici Anlatım (sayfa 124- 132)

10. Sınıf Dil ve Anlatım Kitabı Cevapları EKOYAY 2013-2014 Betimleyici Anlatım (sayfa 124- 132)

3. etkinlik: “Bir Adam” adlı metindeki manzara betimlemesi hangi duyu organları ile desteklene­rek sunulmuştur? Metinden hareketle betimlemelerde gözlemin önemini açıklayınız.
CEVAP:
“Bir Adam’’ adlı metin; işitme, koklama, dokunma, görme duyularıyla desteklenerek sunulmuştur. Gözlem yapılarak varlıkların belirgin ve ayırt edici özellikleri aktarılır.

4. etkinlik: Sınıfa getirdiğiniz ve okuduğunuz metinlerde betimleme yapılırken gözlemden yarar­lanılmış mıdır? Gözlem çeşitleri ile ilgili yaptığınız araştırmadan hareketle incelediğiniz metinlerde ne tür gözlem yapıldığını söyleyiniz.
5. etkinlik: “Bir Adam” adlı metinde isimleri niteleyen ya da belirten sözcükleri bulunuz. Bu söz­cüklerin kullanılma nedenlerini belirtiniz.

İsimleri niteleyen ya da belirten sözcükler (sıfatlar) kırmızı ile gösterilmiştir.

BİR ADAM
Kavak hışırtıları alttan akan pis kokulu derenin şırıltısıyla karışınca rutubetli bir serinliğin havaya yayıldığını, derinizin üzerinde gezindiğini duyumsar gibi oluyordunuz. Daha fecr-i kaziptir. O serinliğin derinizin, göz çukurlarınızın, ayak parmaklarınızın ucunda kıpır kıpır oynaştığını duyumsarken kavakların, kararmış söğüt ağaçlarının yukarılarda göğün alacasına doğru ağdığını görürsünüz. Kentin birkaç tepesinden birinin eteğindedir bu dere. İki yanında incecik iki keçi yolu.
Diğer sıfatları da siz bulunuz.
Bu niteleyici ya da belirleyici birlikte kullanıldıkları isimlerin ayırt edici özelliklerini vermek için kullanılmıştır.

6. etkinlik: Aşağıdaki paragrafta altı çizili sözcüklerin kendisinden sonra gelen ismi nasıl nitelen­dirdiği veya ne şekilde belirttiğini belirleyiniz. Bu sıfatların hangi tür sıfatlara örnek gösterebileceği­ni tabloya yazarak belirtiniz.

“Kavak hışırtıları alttan akan pis kokulu derenin şırıltısıyla karışınca rutubetli bir serinliğin havaya yayıldığını, derinizin üzerinde gezindiğini duyumsar gibi oluyordunuz. Dahafecr-i kaziptir. O serinli­ği derinizin, göz çukurlarınızın, ayak parmaklarınızın ucunda kıpır kıpır oynaştığını duyumsarken ka­vakların, kararmış söğüt ağaçlarının yukarılarda göğün alacasına doğru ağdığını görürsünüz. Kentin birkaç tepesinden birinin eteğindedir bu dere. İki yanında incecik iki keçi yolu.
Önemli olan sorun başka bir şeydi. Bu adamın karşısına hangi yüzle çıkacaktım? Kim olursa ol­sun şu kara yüzümü ona nasıl gösterecektim?”
Pis kokulu dere: Niteleme sıfatı

Rutubetli bir serinlik: Niteleme sıfatı

O serinlik: İşaret sıfatı

Kararmış söğüt ağaçları: Niteleme sıfatı

Birkaç tepe: Belgisiz sıfat

iki yan: Sayı sıfatı

İncecik keçi yolu: Niteleme sıfatı

Hangi yüz: Soru sıfatı

Şu kara yüzüm: İşaret ve niteleme sıfatı

7. etkinlik:

Küçük kapısından başka aydınlık başka yeri olmayan dükkânında, tek başına gece gündüz kıvılcımlar saçarak dolaşan koca Ali, tıpkı kafese konmuş terbiyeli bir aslanı andırıyordu.

Uzun boylu, iri pençeli, kalın pazılı, geniş omuzlu bir peh­livandı. Beş yıldır bu karanlık içinde ham demirden döv­düğü kılıç namluları, Batı Anadolu’da, Doğu Rumeli’de serhat boylarına kadar büvük bir nam kazanmıştı.

Ömer SEYFETTİN

Sıfatlar, varlıkların belirgin ve ayırt edici özelliklerini verirler.

SAYFA 126

8. etkinlik:

Betimlemelerin Özellikleri	Çılgın Kalabalıktan Uzak	Katre - i Matem	Mevlana Müzesi
Bilgi verme amacı güdülmüştür.			X
İzlenim kazandırma amacıyla oluşturulmuştur.	X	X	X
Gerçek, olduğu gibi yansıtılmıştır.			X
Kişisel yorumlara yer verilmiştir.		X
Nesnel anlatım kullanılmıştır.			X
Okuyucunun yorumunu gerektirmektedir.	X

SAYFA 127

9. etkinlik:

Niteleme Sıfatları	Belirtme Sıfatları
Sarı araba	Bu ağaçlar
Genç kız	Bir tepe
Güneşli bayır	Büyük bir doğal afet
Korkunç uğultular	Bir duygu
kısa, tiz sesler	Her iki yaka
uysal fırça darbeleri
Sıfatlar, birlikte kullanıldıkları isimlerin ayırt edici özel­liklerini vermiştir.

10. etkinlik:
Betimlemeler, roman, hikaye, gezi, anı vb türlerde kullanıldığı gibi hemen her metin türünde kullanılabilir.

11. etkinlik:
Kendi iç dünyasında rahat bir insan olan Oblomov, olaylara karşı kayıtsızdır. Oblomov yumuşak huylu bir insandır.

12. etkinlik:
“Oblomov" adlı metinde insandan başka Oblomov’un hırkasının tasviri yapılmıştır.

Sınıfa getirdiğiniz ve incelediğiniz metinlerden hareketle ele aldıkları konuya göre tasvir çeşitlerini belirtiniz.

13. etkinlik:

· İlya ilyiç Oblomov, bir sabah Gorohovaya Caddesi'nde bütün bir kasaba halkı kadar kiracısı olan büvük evle­rin birinde yatağına uzanmıştı.

· Ona daha yakından, daha anlayışlı bir gözle bakan birivse yüzünü bir süre süzer sonra garip bir tereddüt içinde gülümser, geçerdi.

· Acem bir hırkası vardı: bu hırka her bakımdan Doğulu. hiçbir bakımdan da Avrupalı değildi.

Sıfatlar, isimlerle beraber kullanılarak kelime grubu oluşturur, sıfat tamlaması halinde bulunurlar.

İlk cümlede "bir sabah" sözcükleri sıfat tamlamasıdır. Aynı cümlede "evlerin biri" isim tamlamasının sıfatı grup halinde olan "bütün bir kasaba halkı kadar kiracısı olan büyük" sözcük öbeğidir.

SAYFA 128

14. etkinlik:

	Sıfat	Zamir
Birkaç	Sınıfta birkaç öğrenci kalmıştı.	Soruların birkaçı yanlıştı.
0	O kitabı nereden aldın?	O, bana bütün bildiklerini anlattı. (kişi zamiri) Onu dolaba koyalım. (işaret zamiri)
Öteki	Öteki ev daha büyük.	Ben ötekini beğendim.
Öyle	Bana öyle sözler söyledi ki...	Dünkü nasılsa bu da öyleydi.

SAYFA 129
ANLAMA- YORUMLAMA
5.
Niteleme Sıfatları

Fakir evdi -> (basit )
Tek başına -» (basit)

Kaçamak bakışlar gönderen yabani üvez ağaçları (birleşik) (kelime grubu halinde sıfat)

Aşınan kayalar - (türemiş )
Kırık çömlek parçaları ( türemiş)

Dolambaçlı nehir -» türemiş Soylu kişi -> (türemiş )

Belirtme Sıfatları

.....üçüncü.....evdi —> türemiş

Bitişik komşu -» türemiş 

Köşedeki kulübe -»türemiş 

Bu kayalar -»basit 

 Beş kubbe -> basit 

O bölge -» basit

6. Rüstem Çavuş badem bıyıklı, gözlerinin içi gülen, babacan bir kişidir. On iki yıldır İstanbul’da çöpçüdür. Çöpçü çavuşluğuna dört yıl önce terfi etmiştir. Sonra bizim evin yanındaki arsayı aldı. Önce arsaya otuz tane kavak ekti. Karısını tanıdık daha sonra. Orta boylu, ela gözlü bir tazeydi. Bu mahallede en bilinen ev Rüstem Çavuş’un eviydi. Rüstem Çavuş’un evi pırıl pırıl, iç açıcı, usta bir ressamın elinden çıkmış yağlıboya resimdi sanki.

7.

eski elbise

geniş tarlalar

çalışkan öğrenci

kırmızı gül

kalın kitap

büyük pencere

SAYFA 130

8.

Sıfatlar	Çeşitleri
Bütün insanlar barış içinde yaşamalı.	Belgisiz sıfat
Bu yalan yanlış konuşmaları bırak artık.	İşaret - niteleme
Tablodaki manzarayı uzun uzun seyrettim.	işaret
Beni nasıl bir durumda bıraktın böyle	Soru - belgisiz
Böyle anlarda ne yapmak gerektiğini biliyordu.	İşaret sıfatı
Yüzde on faizle kredi almak zorunda kaldı.	Kesir sayı
Çok vatansever bir şairdi.	Niteleme - belgisiz
Salonu çok geniş bir ev kiraladılar.	Niteleme - belgisiz
Senden daha akıllı biri yok sanıyorsun.	Niteleme
Marmara’nın mavi sularında duman qrisi köpükler dolaşıyor.	Niteleme
Kalem gibi ince, uzun, zarif minareli camiler süslüyor şehri.	Niteleme
Yüzlerce yıldır sürüp giden uykusuna devam ediyor.	Belgisiz - niteleme
Soğuk kış geceleri geride kaldı artık.	Niteleme
Bu sarımtırak ışık gözümüzü kamaştırıyor.	İşaret - niteleme
Kaç gündür seni arıyorum, neredesin?	Soru
Yarın hangi filme gideceksiniz.	Soru
Ellerine birer ekmek alıp gittiler.	Üleştirme sayı

9.

Cümleler	Altı Çizili Sözcüklerin Türü
Bunu bana bir daha sakın yapma.	Zamir
Bu hareketlerin hiç hoşuma gitmiyor.	Sıfat
Bu. sana son uyarım.	Zamir
Vitrindeki şu elbiseye bayıldı.	Sıfat
Şunu dolaba kaldırır mısın?	Zamir
Hangi ayakkabıyı beğendin?	Sıfat
Hangisini tercih edersin?	Zamir
Bazı konularda onu uyarmam gerekiyor.	Sıfat
Bazıları ne yaptığının farkında değil.	Zamir
Kimi insanlar bunun farkında değil.	Sıfat
Kimileri kendi tuzaklarında kayboldular.	Zamir

SAYFA 131
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

A) Aşağıdaki cümlelerin sonuna yargılar doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yazınız.
• Açıklayıcı betimlemelerde kişisel yorum ve izlenimlere de yer verilir. ( Y )
• Tasvir bilgi amaçlı metinlerde de kullanılabilir. ( D )
• Tasvir, tek başına bir yazı türü değildir, diğer türlerle birlikte kullanılır. ( D )
• Fiziki portrede bir kişinin iç dünyası, karakteri, davranışları tasvir edilir. ( Y )
• Heyecan uyandırmayı amaçlayan tasvirlerde öznel bir tavır sergilenir. ( D )
• “Tembele iş buyur sana akıl öğretsin.” cümlesinde “tembel” sözcüğü sıfat görevindedir. ( Y )
• “Akacak kan, durgun su, gelecek yıl” tamlamalarındaki sıfatlar türemiş yapıdadır. ( D )

B) Aşağıdaki cümlede boş bırakılan yerleri doldurunuz.
• Bir kişinin, nesnenin ya da yerin görünüşünün insanda uyandırdığı izlenimleri zihinde can­landırarak anlatmayı amaçlayan anlatım tarzına BETİMLEMEdenir.
• Betimleme FİZİKSEL ve RUHSAL olmak üzere ikiye ayrılır.
• Yazarın evrendeki varlıklarla ilgili izlenimlerini, onların niteliklerini sanatlı bir anlatımla ilettiği betimlemeye SANATLI BETİMLEME denir.
• İnsanı konu alan tasvirlere PORTRE denir.
• Tasvirler ROMAN, HİKAYE, ANI, GEZİ türleri içinde kullanılabilen bir anlatım biçimidir.
• “Derenin üstüne tahtadan bir köprü yapmışlar.” cümlesinde “-den” eki geldiği sözcüğün  SIFAT göreviyle kullanılmasını sağlamıştır.

C
1-D, 2-B, 3-E, 4-E, 5-B, 6-B, 7-E, 8-E

D

1. İzlenimsel Betimleme: Yazar; gördüklerini kendi duygularını da katarak betimler. Bu açıdan kişisel kanı ve izlenimler ön plandadır. Roman, hikâye, masal gibi kurgusal metinlerde kullanılır.

Açıklayıcı Betimleme: Bu tür tasvirler, bilgi vermek amacıyla yazılan metinlerde kullanılır. Genel ayrıntılar üzerinde durur. Ayrıntılar, objektif olarak verilir.

Daha çok ders kitaplarında kullanılır.

2. Betimlemeler; varlıkların, kavramların nitel veya nicel özelliklerini verir. Sıfatlar da bu görevde kullanılan
sözcükler olduklarından bunların bir arada kullanılması gerekir.

3. Betimleme yapılmış metinler, okuyucusunun zihninde bir tablo gibi canlanır. Metinde kullanılan sözcükler, betimledikleri varlığın birçok iç ve dış özelliklerini gözler önüne serer.